Stigma kan eetproblemen en gewichtsproblemen in de hand werken. Zonder het te beseffen worden we (bijna) dagelijks geconfronteerd met vooroordelen en stigma rond gewicht. Gewicht is internationaal een belangrijke bron van discriminatie, maar roept minder reacties op dan veel andere vormen van discriminatie. Een kwalijk gegeven omdat blijkt dat stigma en stigmatiserend communiceren over gewicht negatieve gevolgen kan hebben. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat stigmatisering kan leiden tot een toename in verstoord eetgedrag, maar ook een invloed heeft op sociale isolatie, zelfbeeld en psychische klachten. Dit zijn risicofactoren van eetproblemen en gewichtsproblemen. Het stigma verergert dus eetproblemen en gewichtsproblemen in plaats van ze te voorkomen (zoals vaak wordt aangenomen).
Uit onderzoek blijkt dat heel wat van de ‘assumpties’ die vaak terugkomen bij stigmatiserend communiceren eigenlijk niet correct zijn. Voorbeelden van mythes zin ‘gewicht is maakbaar, als je te veel weegt kan je gewoon afvallen als je dat wil’, ‘iemand met overgewicht is altijd ongezond, en iemand met een normaal gewicht is altijd gezond’, en ‘iemand met een eetstoornis wil aandacht en moet gewoon wat meer eten’. Hieronder vind je meer uitleg bij deze foute assumpties.
Gewicht is in veel mindere mate controleerbaar dan beeldvorming ons laat geloven. Veel van de betrokken factoren staan slechts gedeeltelijk onder persoonlijke controle. Streng lijngedrag kan eetproblemen uitlokken.
Een normaal gewicht garandeert geen goede gezondheid, net zoals over- of ondergewicht niet gelijk staan aan ziekte. Een gezonde leefstijl met bijhorende gezondheidswinst kan in principe op elk gewicht bereikt worden.
Iemand met een eetstoornis kiest hier niet voor. Het is bovendien niet gemakkelijk om de eetstoornis los te laten, ondanks de wens om te veranderen. Periodes van herval zijn eigen aan de stoornis, niet aan de patiënt.
Stigmatisering bij eetproblemen en gewichtsproblemen heeft veel te maken met attributies rond persoonlijke verantwoordelijkheid. Een eetstoornis wordt hierbij beschouwd als een levensstijlkeuze of als een gebrek aan weerbaarheid tegen “normale” socioculturele druk om slank te zijn, overgewicht als het gevolg van een gebrek aan motivatie of wilskracht om “gezond” te leven. Jammer genoeg zijn deze stigma’s wijdverspreid en leven ze ook in de hulpverlening. Het advies om minder te eten en meer te bewegen (of andersom bij ondergewicht), dat veel hulpverleners geven, is dan ook in essentie een stigmatiserende boodschap.
Gewicht is echter in veel mindere mate controleerbaar dan de maatschappelijk en industriële beeldvorming ons laat geloven. Diverse determinanten spelen een rol in leefstijl en gewicht, en veel van deze factoren staan slechts gedeeltelijk onder persoonlijke controle. Bovendien worden gewicht en gezondheid vaak onterecht als synoniemen beschouwd. Een normaal gewicht garandeert echter geen gezondheid, net zoals over- of ondergewicht niet gelijk staat aan ziekte. Er zijn directere determinanten van gezondheid, zoals leefstijl, en een gezonde leefstijl met bijhorende gezondheidswinst kan in principe op elk gewicht bereikt worden.
Stigmatisering bij eet- en gewichtsproblemen is een probleem dat ook kinderen treft. Niet alleen leeftijdsgenoten, maar ook ouders, leerkrachten, hulpverleners, en de media kunnen een rol spelen in stigmatisering. Denk aan pestgedrag door leeftijdsgenoten, negatieve opmerkingen rond het gewicht van het kind door ouders, lagere verwachtingen rond schoolprestaties van kinderen met overgewicht door leerkrachten, en negatieve voorstelling (minder intelligent, minder fit) van personages met overgewicht in kinderprogramma’s (Pont et al., 2017). Onderzoek toont ook dat mensen liever afstand houden van personen met eet- en gewichtsproblemen (Puhl & Suh, 2015).
Stigmatiserende ervaringen geven psychische stress (met verhoogd risico op o.m. depressie, angst, emotioneel eten, negatief zelf- en lichaamsbeeld en schoolproblemen in de kindertijd), isoleren het kind, beïnvloeden gezondheidsgedrag op latere leeftijd en hebben zelfs een sociaaleconomische impact (inclusief kansen op de arbeidsmarkt), gevolgen die op hun beurt weer bijdragen aan het in stand houden of erger worden van het gewichtsprobleem. Zo komt het kind in een vicieuze cirkel terecht en werken de gevolgen door tot in de volwassenheid (Puhl et al., 2017).
Ook hulpverleners geven, vaak onbewust, stigmatiserende boodschappen. Dit kan vele vormen aannemen: een wachtkamer inrichten met modeblaadjes met reclame voor trendy diëten, leefstijladviezen geven vóór het eet- en beweeggedrag werden ingeschat, beladen termen zoals ‘dik’ gebruiken, minder tijd nemen om klachten uit te diepen of informatie te geven, niet het gepaste onderzoeksmateriaal in huis hebben…
Maar hulpverleners kunnen ook een voorbeeldrol spelen in een niet-stigmatiserende aanpak en kunnen ouders ondersteunen in de communicatie rond eten en gewicht met hun kind.
Destigmatisering begint bij een visieverschuiving rond de maakbaarheid van gewicht, zich bewust worden van eigen opvattingen en voordelen, en hoe deze je taal en gedrag kunnen beïnvloeden.
Vanuit een ruimere visie op gewicht en gezondheid, werd de EOSS(-P) (Edmonton Obesity Staging System (for Pediatrics)) ontwikkeld, een Canadees stadiëringssysteem dat gezondheidsrisico’s en prognose bij obesitas in rekening brengt in de ernstinschatting. Hierbij wordt erkend dat ook iemand met obesitas een gezonde leefstijl en goede gezondheid kan hebben. Deze visie en tool is bijzonder bruikbaar in de hulpverlening.
Meer info vind je in het stappenplan Basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen.
De kernboodschappen rond niet-stigmatiserende communicatie in de hulpverlening zijn:
Stigma en de nood aan doordachte communicatieboodschappen is in alle settings belangrijk: op school, op het werk, in lokale beleidscampagnes, in het gezin, in de media, in de sport, in het jeugdwerk… Voor elk van deze contexten hebben we materialen op maat.
Focus op gezonde leefstijl, in al zijn facetten; voor iedereen, bij elk maatje.
Maak het onderscheid tussen een normaal gewicht en een gezond gewicht.
Kies voor positieve boodschappen die groeigericht zijn.
Datum laatste aanpassing: 11 september 2023