Nieuwe zorgorganisatie in uitbouw
Dit voorjaar is er beleidsmatig heel wat in beweging met implicaties voor de organisatie van preventie, vroegdetectie en zorg bij eet- en gewichtsproblemen. Op verschillende niveaus worden nieuwe beleidskeuzes geconcretiseerd waarbij Vlaams en Federaal beleid elkaar flankeren en meer en meer gaan aanvullen. Deze acties horen vaak bij strategische beleidskeuzes die enkele jaren geleden gemaakt werden op verzoek van Europese instellingen en de WHO. An Vandeputte, coördinator van Eetexpert, schreef volgende tekst om je wegwijs te maken in de vernieuwingen in de gezondheidszorg en in de geestelijke gezondheidszorg, en licht de implicaties voor het traject rond eet- en gewichtsproblemen toe.
1. Hervorming gezondheidszorg: Integratie en reorganisatie van eerste lijn en ziekenhuisopname
Paradigmashift
Internationaal
pleit men al een tijd voor meer populatiegericht afstemmen in de organisatie
van zorg en voor een gedurfde hervorming in de gezondheidszorg. De WHO en de Europese instellingen pleiten
voor een hele transformatie als antwoord op volgende uitdagingen:
toename van chronisch ziekentoename van complexe multimorbiditeit, en toename
van de kost met beperkte middelen. In 2010 zijn alle Europese lidstaten
verzocht om werk te maken van een op de patiënt afgestemd beleid van
gezondheidsbevordering, primaire en secundaire preventie, en behandeling van
chronische aandoeningen.
De Belgische autoriteiten geven het KCE (Federaal
Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg) hierrond een studieopdracht die in 2012
leidt tot een Belgische Position Paper over de zorg bij chronische ziekten.
Gezondheidszorg georiënteerd per ziektebeeld voldoet niet langer, men vraagt om
een paradigmashift binnen het gezondheidsbeleid:
- zorg die vertrekt vanuit de
capaciteiten en doelstellingen van de patiënt
- voorkomen van versnippering van de
zorg
- met een belangrijke rol voor
preventie in een proactieve populatiegerichte aanpak voor de bevolking in zijn
geheel
Op de Interministeriële conferentie (IMC) van 2015
keuren de Federale en Vlaamse ministers een nieuw plan goed voor de uitbouw van
zorg. Op dit plan wordt Federaal en Vlaams niveau verder gebouwd in diverse
beleidsdomeinen die zich richten van preventie tot zeer gespecialiseerde
residentiële zorg.
Nieuwe zorguitbouw van preventie tot zorg
Het Vlaamse
preventiebeleid wordt aangepast tijdens de gezondheidsconferentie in 2016
in een nieuw strategisch plan ‘ de Vlaming leeft gezonder tegen 2025’. Er wordt
gekozen voor een versterkende aanpak én voor setting-gericht werken: Men wil
efficiëntieverhoging op bevolkingsniveau door tegelijk versterkend in te zetten
in diverse settings waarin Vlamingen leven (gezin, werk, vrije tijd, onderwijs,
beleid, zorg…). Men wil vooral inzetten op het versterken van beschermende
factoren.
Een nieuwe
organisatie van de eerstelijnsgezondheidszorg wordt
uitgetekend in het Vlaamse decreet betreffende de organisatie van de
eerstelijnszorg, de regionale zorgplatformen en de ondersteuning van de
eerstelijnsaanbieders dat aangenomen wordt op 26 april 2019. Met dat decreet
concretiseert het beleid de centrale en levenslange rol van eerstelijnsactoren
in de zorg en ondersteuning, conform de WHO aanbeveling. Het decreet vormt de
basis voor verdere hervorming in de eerste lijn, zoals de verdere
uitbouw van eerstelijnszones[1]
die in 2018 is ingezet, de installatie van Zorgraden[2] in
alle eerstelijnszones in april 2019, samenwerkingsverbanden tussen diverse
eerstelijnszones in regionale zorgzones[3] voor
specifiekere thema’s zoals welzijn, ggz, palliatieve zorg,… (mei 2019), en alles ondersteund door
een Vlaams Instituut Voor de Eerste Lijn (VIVEL, mei 2019) Het decreet
ondersteunt ook uitwerking van tools voor een patiëntcentrale benadering van de
zorg zoals zorgcoördinatie en casemanagement.
De nieuwe
organisatie van het ziekenhuislandschap moet
leiden tot meer kwaliteit en efficiëntie van de zorg. Met deze beleidskeuze wil
men kwaliteitsverhoging en meer kostefficiëntie door op netwerkniveau[4]
(i.p.v. op ziekenhuisniveau) afspraken te maken i.v.m. de organisatie van een
gespecialiseerd zorgaanbod. In 2020 zal elk ziekenhuis wel algemene zorg
aanbieden zoals courante chirurgie en dagkliniek, maar niet elk ziekenhuis zal
elk type gespecialiseerde zorg zoals materniteit, spoed, of basisberoertezorg
voorzien.
Voor het uitwerken van innovatie in de zorg krijgen 12 pilootprojecten rond geïntegreerde zorg in 2018 groen licht voor uitwerking van een locoregionaal actieplan. Via samenwerking en afstemming in preventie en zorg wil men kostefficiënter omgaan met zorg, en inzetten op bevordering van gezondheid in de regio (zie ook www.integreo.be)
2. Hervorming geestelijke gezondheidszorg: netwerken als kapstok voor zorguitbouw
Internationaal
is men deze transformatie ook aan het uitwerken voor de geestelijke
gezondheidszorg. De WHO stelde in haar Mental Health Action Plan 2013-2020
volgende vier strategische
doelstellingen voorop:
- belang van goede beleidsorganisatie,
- buurtgerichte integratie,
- belang van preventie,
- belang van goede info-uitwisseling en van
kwaliteitsvolle wetenschappelijke onderbouw. Ook bij
ons is men ondertussen bezig aan een fikse hervormingsbeweging binnen
geestelijke gezondheidszorg en -beleid.
Dit leidde in 2012 tot de oprichting van netwerken GGZ volwassenen en in
2015 tot netwerken GGZ jongeren. Deze netwerken vormen voortaan de kapstok voor
het uitwerken van alle GG-zorg in een regio en voor samenwerking tussen
gemeenschappen, gewesten en federale overheid. De pijlers voor deze hervorming
zijn uitgeschreven in twee gidsen die werden goedgekeurd door Vlaamse én Federale
ministers tijdens opeenvolgende interministeriële conferenties (voor meer info zie www.psy0-18.be en www.107.be). De netwerken
worden door de verschillende overheden gezamenlijk opgevolgd.
Ook in
2019 verstevigen de netwerken zich verder: Hun werking is ook in de laatste Vlaamse
regio’s uitgebouwd waardoor alle regio’s zorgcoördinatie hebben. In de
netwerken volwassenen is dat op regionaal niveau (300.000 à 500.000 inwoners),
in de netwerken kinderen en jongeren is dat op provinciaal niveau (1 à 2
miljoen inwoners).
Binnen
de netwerken is nu verdere uitbouw
bezig: Na de organisatie van gespecialiseerde crisiszorg, gespecialiseerde
langdurige zorg, versterking van het aanbod voor dubbeldiagnose (combinatie
psychische problemen en handicap/verslaving), en intersectorale consult en
liaison voor de netwerken[5]
jongeren, sluiten de netwerken zich aan bij de WHO aanbeveling om vroegtijdig
in te zetten. De netwerken jongeren startten in 2018 een werking rond
vroegdetectie en vroegbehandeling en de netwerken volwassenen kregen vanaf 1
april een enveloppe voor het uitwerken van de eerstelijnspsychologische functie
in hun regio. De inzet van een eerstelijnspsychologische functie voor kinderen en
jongeren krijgt in Vlaanderen vorm binnen de samenwerkingsverbanden jeugdhulp
in het kader van de oproep ‘1 gezin, 1 plan’.
Verder
werd op 17 mei 2019 het nieuwe Vlaamse
ggz decreet gepubliceerd dat de Vlaamse zorgorganisatie beter wil
stroomlijnen uitgaande van de noden van mensen met psychische problemen en hun
context. Zelfzorg en informele zorg worden verankerd als basis in de zorg,
aangevuld met generalistische basiszorg. Gespecialiseerde diagnostiek,
behandeling, rehabilitatie en netwerking bouwen erop verder wanneer meer
intensiteit en expertise aangewezen is. Herstelgericht en contextgericht werken
is prioritair. Daarnaast krijgt de inzet van ervaringsdeskundigheid een
prominente plaats in het decreet.
3. Implicaties voor het traject rond eet- en gewichtsproblemen
De
transformatie die uitrolt, heeft duidelijke implicaties voor de organisatie van
de zorg bij eet- en gewichtsproblemen. Er werd begin dit jaar een
beheersovereenkomst afgesloten met het Kenniscentrum Eetexpert om tot eind 2023
binnen deze transformatie te verdiepen rond het thema ‘eet- en
gewichtsproblemen’ als partnerorganisatie van de Vlaamse Overheid.
- Preventie wordt op de diverse
beleidsniveaus als erg belangrijk gezien. Het thema eetgedrag zit als deelthema
van de nieuwe gezondheidsdoelstelling
verankerd in het Vlaamse preventiebeleid tot 2023. Men wil populatiegericht werken aan een
gezonder eetgedrag én er is een flankerend beleid rond preventie van eet- en
gewichtsproblemen. In de nieuwe beheersovereenkomst vraagt de overheid aan
Eetexpert om in te zetten op goede informatie en doordachte communicatie in
beleid, onderwijs, thuisomgeving, sportclubs, en media. Om hierop in te spelen,
ontwikkelde Eetexpert materialen om versterkend te werken in scholen en
gezinnen. Er worden buurtgerichte
projecten opgezet, en er wordt info uitgewerkt op maat van en toegankelijk voor
de burger. Logo’s blijven het doorgeefluik van info en methodieken. Zij krijgen
dit najaar specifieke vorming en ondersteuning in verband met preventie van
eet-en gewichtsproblemen.
- Inzake vroegdetectie van eet- en
gewichtsproblemen zijn ontwikkelingen in het CLB relevant: HetCLB vult sinds dit jaar de consulten wat anders in. De CLB-artsen worden anders ingezet- waardoor
er voor jongeren met signalen van eet- en gewichtsproblemen gerichte tijd kan
vrijgemaakt worden buiten de klassieke opvolgmomenten voor verdere verkenning,
motivering en verwijzing.Eetexpert
i.s.m. VWVJ ontwikkelden voor hen een nieuw draaiboek rond de herkenning en
verwijzing bij eet- en gewichtsproblemen, en
specifieke vormingen in verband met
doordachte communicatie i.v.m. gewicht.
- Inzake vroeghulp bij eet- en
gewichtsproblemen wordt
intersectorale samenwerking en eerstelijnsempowerment erg belangrijk: Slechts
een derde van de mensen met signalen van eetproblemen komen in de huidige
hulpverlening terecht, die grotendeels specialistisch is. Volgens de nieuwe
internationale en nationale zorgorganisatie moet er dringend geïnvesteerd
worden in het versterken van de laagdrempelige eerste lijn. Eetexpert werkt aan
gerichte materialen voor eerstelijnswerkers (verwacht in 2020), en vorming om
versterkend te werken bij eerste signalen en toe te leiden tot meer
gespecialiseerde zorg wanneer dit nodig blijkt.
Het
beleid pleit ook voor het versterken van de informele zorg. Om hierop in te
spelen, gaf Eetexpert aan medewerkers van Awel, Teleonthaal, Teleblok, CAW/JAC,
… vorming in verband met laagdrempelige
gespreksvoering bij eet- en gewichtsproblemen. Eetexpert werkt ook mee aan de
vorming ‘Eerste Hulp Bij Psychische problemen’ i.s.m. Zorgnet Vlaanderen en het
Rode Kruis. Vroegtijdig herkennen en omgaan met eerste signalen van eet- en
gewichtsproblemen is er een onderdeel van. Ook voor de sportcoaches worden in
2019 bijkomende trainingen voorzien in het opmerken van signalen en het
begeleiden naar hulp bij eet- en gewichtsproblemen.
De netwerken jongeren hebben sinds eind 2018 de
mogelijkheid om op netwerkniveau (provinciaal dus) specifieke verbindingen uit
te bouwen rond vroege herkenning en vroege begeleiding van kinderen en jongeren
met eet- en gewichtsproblemen. In Limburg wordt daarvoor nu iemand vrijgesteld
in het netwerk Ligant.
- In het organiseren van zorg voor
eet- en gewichtsproblemen weerhouden we volgende principes van de WHO:
- populatiegerichte afstemming,
- geïntegreerd werken in
samenwerking met de eerstelijnszorg en over sectoren heen waar mogelijk,
- herstelgericht en krachtgericht
werken met sterke betrokkenheid van patiënten zelf.
In onze landelijke organisatie weerhouden we een sterke transformatie in de
gezondheidszorg en netwerkgerichte organisatie van de GGZ.
Voor de organisatie van zorg bij eet- en gewichtsproblemen vraagt dit enkele
aanpassingen en nieuwe acties:
- De huidige zorg rond eet- en
gewichtsproblemen moet zich inpassen in
het netwerkgericht beleid: Als kenniscentrum doen we dit op Vlaams niveau
m.b.t. zorgorganisatie en zorginventarisatie. Hulpverleners doen er goed aan
zich daarnaast ook kenbaar te maken en mee te denken bij de plaatselijke
GGZ-netwerken jongeren en volwassenen (zie www.psy0-18.be en www.107.be)
- Samenwerking met de brede eerste lijn is een belangrijke prioriteit: de eigen inbreng
van de eerste lijn in het traject bij eet- en gewichtsproblemen wordt nu
uitgewerkt, concrete samenwerking wordt uitgebouwd en ondersteund.
- Intersectoraal dient er meer samengewerkt te worden in het traject bij eet- en
gewichtsproblemen: naast expertise uit de GGZ is de expertise van andere
sectoren aanvullend en beloftevol (o.a. sectoren welzijn, arbeidsoriëntatie,
vrije tijd, …) Er moet nog verder
nagedacht worden hoe expertise uit deze sectoren kan ingevoegd worden in het
traject bij herstel van eet- en gewichtsproblemen.
- In ieder netwerk is er crisiszorg en aanklampende zorg
uitgewerkt voor mensen met ernstige psychische problemen die langdurige
opvolging vereisen. Dit kan een sterke aanvulling bieden op het huidige
zorgaanbod bij eet- en gewichtsproblemen. De mobiele teams in alle netwerken
krijgen in 2021 ondersteuning rond het motiveren en begeleiden bij eet- en
gewichtsproblemen.
- Kostprijs van vroegtijdige zorg
is een probleem. In dat kader neemt de federale overheid volgende initiatieven:
- Terugbetaling van diëtist gaat dit voorjaar nog van start
voor 10 prestaties bij kinderen of jongeren met overgewicht.
- Het gespecialiseerde bariatrische
traject wordt herdacht: Het KCE werkt in opdracht van de federale overheid
aan een aanbeveling voor de organisatie van bariatrische zorg (voorzien tegen
eind 2019)
- Voor afstemming, concretisering en beleidsadvies bij het traject voor
eet- en gewichtsproblemen is de adviesraad ‘Eet- en Gewichtsproblemen’ in 2018
als ‘Werkgroep eet- en gewichtsproblemen’ op Vlaams niveau opgestart.
[1]
De 59 eerstelijnszones betreffen kleinstedelijke zones van ongeveer 100.000
inwoners waarbinnen samenwerking en zorgafstemming rond de burger gebeurt
volgens de aanbevelingen van de WHO.
[2]
De zorgraden zorgen voor afstemming en samenwerking in de gezondheidszorg in de
eerstelijnszones.
[3]
De 14 regionale zorgzones situeren zich op regionaal niveau (ong. 1 zorgzone
per 500.000 inwoners) en zorgen voor afstemming en zorgafspraken m.b.t.
overkoepelende thema’s die een zekere schaalgrootte vragen zoals geestelijke
gezondheidszorg, palliatieve netwerken, logo-werking.
[4]
De ziekenhuisnetwerken zijn nog in uitwerking, maar zullen niet steeds
samenvallen met de regionale zorgzones/ggz netwerken volwassenen.
[5]
Is vierde fase in de uitwerking van de netwerken ggz kinderen en jongeren (cf
gids, Nationaal Plan 2015-2020, acties 10, 21, en 25) met als doel
maatgerichte, betere en meer continue zorg te kunnen bieden via uitwisseling
van expertise en praktijkervaring.