ADHD en de impact op eetgedrag en gewicht
(dr. Karen Vertessen, kinder- en jeugdpsychiater, UPC KU Leuven)
Inleiding – conceptafbakening
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een ontwikkelingsstoornis, al is de naam niet ideaal gezien niet gaat om een aandachtstekort maar eerder om een teveel: er is aandacht voor zoveel prikkels tegelijk, dat het moeilijk wordt zicht te focussen op wat de omgeving op dat moment verwacht. Het omvat twee hoofdkenmerken: aandachtsproblemen en impulsiviteit. Beide aspecten kunnen een aanzienlijke invloed hebben op het eetgedrag en het lichaamsgewicht.
Er worden drie types onderscheiden: het onoplettende type, het hyperactieve/impulsieve type en het gecombineerde type.
ADHD komt vaker wel dan niet voor in combinatie met andere problematieken, wat kan voortkomen uit genetische aanleg of de gevolgen van ADHD zelf. Een effectieve behandeling vereist een geïntegreerd, geïndividualiseerd behandelplan. Dit plan omvat doorgaans psycho-educatie, een gedragsmatige aanpak thuis en op school, en mogelijk medicatie. Hoewel de eerste twee onderdelen zonder officiële diagnose kunnen worden ingezet, is voor medicamenteuze behandeling wel altijd een diagnose nodig.
ADHD en eet- en gewichtsproblemen
ADHD en leefstijl
Mensen met ADHD hebben vaak ongezondere eetpatronen, zoals een verhoogde suikerinname. Er is echter geen bewijs dat suikerconsumptie ADHD-symptomen verergert, noch dat een vermindering van suikerinname leidt tot een verbetering van de symptomen.
Onderzoek naar dieetinterventies, zoals ‘uitsluitingsdiëten’, leek aanvankelijk veelbelovend, maar op grotere schaal werd geen significant effect gevonden. Bovendien zijn deze diëten vaak erg beperkend en daarom niet aanbevolen. Ook is het gebruik van supplementen, zoals zink, onderzocht. Hoewel de meeste studies van lage kwaliteit waren, toonden onderzoeken naar Omega-3 vetzuren een klein, maar significant gunstig effect. In het algemeen is er echter onvoldoende bewijs om een dieetbenadering bij ADHD aan te bevelen. Wat wél effectief is, is lichaamsbeweging. Regelmatige fysieke activiteit heeft een positief, zij het tijdelijk, effect op ADHD-symptomen.
ADHD en eetstoornissen
Er is een verhoogde prevalentie van eetstoornissen, zoals boulimia nervosa en de eetbuistoornis, bij mensen met ADHD. Dit vraagt om een nauwgezette opvolging, aangezien de kans op het ontwikkelen van een eetstoornis groter is bij ADHD-patiënten. Interessant is dat jongens met ADHD een grotere kans hebben op eetstoornissen dan meisjes.
Op latere leeftijd is er een sterke correlatie tussen ADHD en obesitas, maar dit aspect krijgt te weinig aandacht in zowel de ADHD- als de obesitasrichtlijnen. We weten dat het werken rond ADHD-gedrag, zoals aandachtsproblemen, ook kan leiden tot een verbeterd eetgedrag, bijvoorbeeld door maaltijden beter te plannen en bewustere keuzes te maken.
Diagnostiek en (medicamenteuze) behandeling
Screening ADHD en zorgpad
Voor de screening van ADHD kan gebruik worden gemaakt van het ADHD zorgpad: https://www.adhd-traject.be/nl. Hier vind je onder andere een checklist en vragenlijst die samen met de betrokkene kan worden doorgenomen. Om de diagnose te stellen is het belangrijk dat ADHD een significante impact heeft op het dagelijks functioneren. Op deze website vind je een schat aan informatie over de screening, diagnose en behandeling van ADHD.
De impact van medicatie bij ADHD op eetgedrag en gewicht
Voordat medicatie wordt toegevoegd aan het behandelplan, moet de situatie goed in kaart worden gebracht. Vervolgens moet zorgvuldig worden geëvalueerd of de medicatie effectief is. De behandeling begint meestal met gedragsmatige interventies, waarna medicatie overwogen kan worden, afhankelijk van de ernst van de problematiek.
Er zijn drie soorten medicatie voor ADHD: methylfenidaat (eerste keuze), dexamfetamine (tweede keuze) en atomoxetine of guanfacine (derde keuze).
Bij ongeveer een derde van de kinderen die met stimulantia behandeld worden, en bij één op de zeven kinderen die atomoxetine krijgen, komt verminderde eetlust voor. Gewicht en lengte moeten daarom nauwgezet worden gevolgd. Gemiddeld leidt het gebruik van deze medicatie tot een tragere gewichtstoename en een verminderde lengtegroei in de eerste 1-3 jaar van de behandeling. De impact neemt af naarmate de behandeling voortduurt en de groei herstelt zich doorgaans wanneer de medicatie tijdelijk wordt onderbroken. Om deze impact te minimaliseren, kan het gunstig zijn om medicatie na de maaltijd te geven, of om tijdens weekends en vakanties medicatiepauzes in te lassen. Een driemaandelijkse controle van gewicht en lengte door de huisarts is van belang.
ADHD en medicatie bij eetstoornissen
Er is weinig bewijs voor het gebruik van stimulantia bij patiënten met een eetstoornis, zonder ADHD. Het is wel aanbevolen om patiënten met boulimia nervosa te screenen op ADHD, aangezien deze comorbiditeit vaak voorkomt. Bij patiënten met zowel ADHD als autisme kan een antipsychoticum worden voorgeschreven, wat impact kan hebben op het gewicht. Deze bijwerking moet nauwlettend worden opgevolgd, aangezien het risico klein is dat deze verbetert. Ook kan ondergewicht de effectiviteit van sommige medicijnen verminderen, wat farmacokinetische aanpassingen noodzakelijk maakt. Eetstoornissen op zich zijn geen indicatie voor medicatie. Medicatie kan echter wel ondersteunend werken in de psychologische behandeling, vooral bij therapieresistentie.
Literatuur
Faraone, S. V., Bellgrove, M. A., Brikell, I., Cortese, S., Hartman, C. A., Hollis, C., Newcorn, J. H., Philipsen, A., Polanczyk, G. V., Rubia, K., Sibley, M. H., & Buitelaar, J. K. (2024). Attention-deficit/hyperactivity disorder. Nature reviews. Disease primers, 10(1), 11. https://doi.org/10.1038/s41572-024-00495-0
Vickers, M. L., (2024). Stimulant medications in the management of bulimia nervosa and anorexia nervosa in patients with and without comorbid attention deficit hyperactivitydisorder: A systematic review. Eatingbehaviors, 54, 101908. https://doi.org/10.1016/j.eatbeh.2024.101908
Villa, F. M., Crippa, A., Rosi, E., Nobile, M., Brambilla, P., & Delvecchio, G. (2023). ADHD and eating disorders in childhood and adolescence: An updated minireview. Journal of affective disorders, 321, 265–271. https://doi.org/10.1016/j.jad.2022.10.016
Nuttige links
Zorgpad ADHD: https://www.adhd-traject.be/nl