Stappenplan eetproblemen en eetstoornissen - eerstelijn - Obesitas

Obesitas

De oorzaken van obesitas enkel terug brengen naar een te hoge energie opname en een te laag energieverbruik doet afbreuk aan de complexiteit van deze aandoening. Onderzoek toonde ondertussen aan dat veel verschillende factoren bijdragen tot de ontwikkeling van obesitas: Genetische factoren hebben impact op hoe ons lichaam voedsel en beweging herkent, gebruikt en erop reageert. Ook chemische en hormonale processen hebben een invloed op wat en hoeveel er gegeten. Deze processen worden bovendien ook beïnvloed door medicatiegebruik, stress en slaaptekort. Daarnaast zijn er contextfactoren die gezonde keuzes gemakkelijker of moeilijker maken. Zo worden voedsel- en bewegingskeuzes zeer sterk beïnvloed door opvoedings- en conditioneringsprocessen, de inrichting van de omgeving waarin we wonen, en de culturele context, in het bijzonder stigmatisering. En tot slot kunnen psychologische factoren, zoals zelfbeeld, lichaamstevredenheid, temperament en copingvaardigheden, een belangrijke invloed hebben op het verloop van het eetgedrag [2, 3].

Daarnaast zijn er heel wat factoren die gewichtsverlies tegenwerken. Meer en meer onderzoek toont dat gewicht verliezen en vooral het gerealiseerde gewichtsverlies behouden, complex is. In de jaren volgend op een bepaalde dieet wordt bij het overgrote deel van de deelnemers terug een systematische gewichtstoename vastgesteld [4]. Recent onderzoek geeft echter aan dat de metabole gezondheid verbetert door een aanpassing van de leefstijl, zelfs zonder gewichtsreductie. Het suggereert dat leefstijl meer impact heeft op metabole gezondheid dan gewicht [5].

Op drie vlakken worden pogingen tot gewichtsverlies tegengewerkt: fysiologisch, sociaal, en psychologisch.

Fysiologisch: Ter behoud van gewicht en lichaamssamenstelling worden diverse fysiologische processen geactiveerd na een dieet met een stevige calorierestrictie [4]:

vermindering van energieverbruik (het basaal rustmetabolisme);
verstoringen in de niveaus van de diverse eetlustregulerende hormonen;
extra activatie van de hedonische respons na eten.

Sociaal: De stigmatisering die personen met obesitas ervaren, zorgt voor extra sociale tegenwind en heeft ook een aandeel in gewichtstoename. Stigmatiserende ervaringen kunnen emotionele problemen (schaamte, depressie, lichaamsontevredenheid…) en stress uitlokken. Verhoogde cortisol (ons stress-hormoon) kan verstoord eetgedrag (verminderde zelfcontrole, verhoogde inname van suiker- en vetrijke voeding) en gewichtstoename als gevolg hebben [6].

Psychologisch: Bovendienheeft lijngedrag ook heel wat psychologische gevolgen. Een cognitieve grens, bijvoorbeeld zichzelf strenge regels opleggen met betrekking tot wat men wel/niet mag eten, vraagt heel wat mentale energie. Op momenten dat dit energiepeil uitgeput is (bv. door vermoeidheid of stress), kan ontremming ontstaan, en eet iemand die lijnt vaak méér dan iemand die niet lijnt [7]. Bovendien zijn er individuele verschillen in beloningsgevoeligheid, waardoor het voor de ene persoon gemakkelijker is om met de diverse verleidende voedingsprikkels in de omgeving om te gaan dan voor de andere.

Te onthouden voor de eerstelijnspraktijk :

Meer factoren dan het huidig eet- en beweeggedrag hebben een invloed op iemands gewicht.
De “maakbaarheid” van ons gewicht is beperkter dan de maatschappij ons doet geloven
Ook zonder gewichtsverlies is er gezondheidswinst bij verandering naar een gezonde leefstijl.
Bij advies geven zonder grondige inschatting van de factoren die een rol spelen in het ontstaan en behoud van overgewicht bij een individu, kan er gedrag uitgelokt worden dat contraproductief werkt (bv. streng lijngedrag)
Een focusverschuiving is vereist (zowel in preventie als zorg): Gewichtsverlies staat niet langer voorop. Prioritair is gezondheidsverbetering en deimplementatie van een gezonde leefstijl

Stappenplan eetproblemen en eetstoornissen – eerstelijn

Obesitas