‘Shifting the focus’ – lichaamsontevredenheid behandelen bij eetstoornissen: vorm of functie?
(Marlies Rekkers, klinisch psycholoog en psychomotorisch therapeut)
Uit de behandelpraktijk is gebleken dat mensen met een eetstoornis wel geholpen worden om tot een evenwichtig eetpatroon te komen, maar dat ze vaak nog ongelukkig zijn over hun lichaam. Daarom dient lichaamstevredenheid deel uit te maken van de behandeling bij een eetstoornis.
Hoe ervaren jongeren met een eetstoornis hun lichaam?
Bij het begeleiden van jongeren met een eetstoornis is het belangrijk om te bevragen hoe ze hun lichaam ervaren.
Volgende aspecten worden vaak opmerkt:
- Intense ontevredendheid over het eigen uiterlijk
- Het bekritiseren en objectiveren van het eigen lichaam
- Body checken (weegschaal, kleding, spiegel/ruiten, voelen, selfies)
- Vermijden om het eigen lichaam te zien
- Vermijden van sociale situaties waar het lichaam teveel zichtbaar is
- Zichzelf veel dikker waarnemen en voelen dan in werkelijkheid
- Zichzelf negatief vergelijken met het uiterlijk van anderen (bv. via sociale media)
- Zich niet thuis voelen in het eigen lichaam
- Walgen van lichaamsvet, alleen spiermassa willen hebben
- Grote moeite hebben met lichamelijke aanrakingen, fysieke nabijheid en intiem contact (bv. sexualiteit) en dit daarom vermijden
Waarom dient lichaamsbeleving deel uit te maken van een eetstoornisbehandeling?
- Verstoord en/of negatieve lichaamsbeleving is één van diagnostische criteria van AN en BN én het is een kernprobleem bij alle eetstoornissen (Fairburn et al., 2003).
- Negatieve lichaamsbeleving is een risicofactor voor de ontwikkeling, het instandhouden en voor het terugvallen in een eetstoornis (Eshkevari et al., 2014; Stice & Shaw, 2002).
- Na de therapie herstelt vaak het eetgedrag maar is er vaak nog een grote ontevredenheid met het lichaam bestaat.
Kortom: voor een volledig herstel van een eetstoornis is het ontwikkelen van een gezonder en positievere lichaamsbeleving essentieel.
Lichaamsbeleving is een overkoepelend term met verschillende dimensies:
- Esthetische lichaamsbeleving: visuele beleving van het lichaam (uiterlijk en vorm/gewicht)
- Functionele lichaamsbeleving (zie verder)
- Tactiele lichaamsbeleving (valt onder functionele lichaamsbeleving)
- Symbolische lichaamsbeleving (associatieve beleving)
Wat verstaan we onder ‘functionele’ lichaamsbeleving?
- Alles wat het lichaam kan doen of waartoe het instaat is, zoals fysieke vaardigheden, interne processen, lichamelijke sensaties & percepties, creatieve inspanningen en communicatie met anderen (Alleva et al., 2017)
- Perceptie van hoe het lichaam voelt, beweegt en functioneert (Abbott & Barber, 2010)
- Verwijst naar gedachten en gevoelens die een persoon kan hebben over het functioneren van het eigen lijf (Rekkers et al., 2020)
De meest courante behandeling van lichaamsbeleving is lichaamsexposure.
Bij lichaamsexposure zijn er vier benaderingen:
- Klassiek: met focus op negatief beleefde lichaamsdelen en deze beschrijven
- Neutraal: het eigen lichaam zo neutraal mogelijk beschrijven
- Mindful: het eigen lichaam zo mindful mogelijk beschrijven (niet oordelend)
- Positief: met focus op positief beleefde lichaamsdelen en deze beschrijven
Preliminaire bevindingen wijzen uit dat de positieve variant de meest gunstige resultaten oplevert maar het gaat om studies in kleine niet-klinische populaties en meer onderzoek is dus nodig.
Dit brengt ons tot een protocol waarin de positieve benadering in praktijk wordt gebracht. Meer details over deze interventie worden in de sessie van Veerle Bussink besproken.
Het protocol voor positieve lichaamsbeleving
Bij deze benadering (Rekkers & Van Gulik, 2018) ligt de focus op de positieve lichaamsbeleving door:
- te focussen op positief beleefde lichaamsdelen
- de aandacht te begrenzen (parkeren) voor negatief beleefde lichaamsdelen
- de positieve lichaamsbeleving te verbreden naar een positieve functionele, tactiele en symbolische beleving
Resultaten van een klinisch onderzoek (pre-post meting) in een ambulante setting (Rekkers et al., 2022): deelnemers waren vrouwen (n=84) tussen 19 en 46 jaar met een eetstoornis (AN, BN, BED), en een negatief lichaamsbeeld. Na de behandeling met het protocol was er een significant positieve verandering in lichaamsbeleving en een significante vermindering van de eetpathologie en depressieve symptomen. Er was in deze studie echter geen controlegroep of follow-up evaluatie en de populatie bestond uitsluitend uit jong-volwassen vrouwen.
Samenvattend: Bij de behandeling van lichaamsbeleving dient zowel de focus op de vorm (= visuele beleving van het lichaam) als op de functie (= wat kan lichaam doen) van het lichaam te liggen en dienen beiden integraal onderdeel te zijn van de behandeling bij eetstoornissen.
Literatuur
Abbott, B.D.; Barber, B.L. (2010) Embodied image: Gender differences in functional and aesthetic body image among Australian adolescents. Body Image, 7(1), 22-31.
Alleva, J.M., Martijn, C., Van Breukelen, G. J. P., Jansen, A., & Karos, K. (2015). Expand Your Horizon: A programme that improves body image and reduces self-objectification by training women to focus on body functionality. Body Image, 15, 81–89.
Alleva, J.M., Tylka & Kroon Van Driest (2017). The Functionality Appreciation Scale (FAS): Development and psychometric evaluation in US community women and men. Body Image, 23, 28-44.
Fairburn, C.G.; Cooper, Z.; Shafran, R. (2003) Cognitive behaviour therapy for eating disorders: A “transdiagnostic” theory and treatment. Behav. Res. Ther., 41, 509–528.
Eshkevari, E.; Rieger, E.; Longo, M.R.; Haggard, P.; Treasure, J. (2014) Persistent body image disturbance following recovery from eating disorders. Int. J. Eat. Disord., 47, 400–409.
Stice, E.; Shaw, H.E. (2002) Role of body dissatisfaction in the onset and maintenance of eating pathology. A synthesis of findings. J. Psychosom. Res., 53, 985–993.
Rekkers, M.; Aardenburg, L.; Scheffers, M.; van Elburg, A.A.; van Busschbach, J.T. (2022) Shifting the Focus: A Pilot Study on the Effects of Positive Body Exposure on Body Satisfaction, Body Attitude, Eating Pathology and Depressive Symptoms in Female Patients with Eating Disorders. Int. J. Environ. Res. Public Health, 19, 11794.
Rekkers, M., & Van Gulik, S. (2018). Protocol Positieve lichaamsbeleving: Amsterdam: Boom Uitgevers.
Rekkers, M., Scheffers, M., Van Elburg, A., & Van Busschbach, J. (2020) The protocol Positive Body Experience (PBE); introducing a psychomotor therapy intervention based on positive body exposure targeting negative body image in eating disorders. Body, Movement and Dance in Psychotherapy, 1-15.