Wat kan sociale media doen met je lichaamsbeleving?
(Prof. Dr. Laura Vandenbosch, Faculteit Sociale Wetenschappen, Media Psychology Lab, KU Leuven)
Inleiding
In het dagelijkse leven brengen jongeren heel wat tijd door met verschillende (sociale) media. Sociale media staan bol van de schoonheidsidealen en gebruikers worden constant geconfronteerd met de typische schoonheidsidealen, zoals een slank lichaam voor vrouwen of een gespierd lichaam voor mannen. Maar vandaag de dag zijn er nog uiterlijke idealen bijgekomen, zoals het gezicht, en is er een toename van plastische chirurgie, bijvoorbeeld volle lippen. Daarom werd er onderzocht wie populair is op sociale media en of deze personen voldoen aan de heersende schoonheidsidealen.
Influencers
Vanuit een metaperspectief werd er gekeken in welke mate de meest populaire influencers op Instagram in Vlaanderen, de VS en China, de klassieke schoonheidsidealen representeren. 60 profielen van influencers werden in de diepte onderzocht, waarbij hun meest recente posts werden bekeken. Als resultaat kwam er naar voren dat de influencers dominant gebruikmaken van het ‘look at me’ frame om te tonen hoe mooi ze eruitzagen, want influencers zijn over het algemeen personen die voldoen aan de heersende schoonheidsidealen. De klemtoon lag op het visuele en niet op de bijhorende caption. Er waren geen culturele verschillen op vlak van het promoten van schoonheidsidealen.
Uit een onderzoek bij 218 influencers die jongeren opgaven als hun favoriete persoon om te volgen op sociale media, zowel op Instagram als YouTube, bleek dat de meerderheid vrouwen zijn en dat zij dominant aanwezig zijn op Instagram. 100% van deze influencers op Instagram presenteerde zichzelf op een seksualiserende manier en promootte schoonheidsidealen. Op YouTube lag dit percentage iets lager (93%) omwille van een diverser publiek, zoals bijvoorbeeld gaming influencers.
Peers
Op sociale media zijn niet enkel influencers aanwezig. Ook ‘gewone’ mensen gebruiken sociale media om content te posten. Uit een onderzoek naar wat jongeren zelf op sociale media posten, kwam naar boven dat 69% van de jongeren foto’s plaatsen waarop ze er mooi uitzien. De klemtoon ligt hierbij niet alleen op uiterlijk, maar ook op goede prestaties op andere vlakken, bijvoorbeeld vrienden, school… Daarnaast willen jongeren zich graag als gelukkig tonen naar hun peers toe.
Wanneer er gekeken wordt naar de posts die jongeren zelf plaatsen op sociale media (Snapchat, Instagram en TikTok) blijkt dat authenticiteit in permanente posts ook een rol speelt. 4 op de 10 posts promoten schoonheidsidealen, in de selfiecultuur ligt de nadruk hierbij vooral op het gezicht. Het bewerken van foto’s is nu minder populair bij jongeren omdat authenticiteit belangrijker is geworden. Het gaat hierbij om het streven naar een expressief individualisme waarbij individuen zichzelf als authentiek willen presenteren, maar dan binnen de heersende schoonheidsidealen. De standaarden zijn dus niet beter geworden. Er waren op deze drie sociale mediaplatformen geen significante verschillen op vlak van diversiteit en body positivity, waarbij deze thema’s zelden voorkwamen in de recente posts die onderzocht werden.
Sociale media vertonen dus inderdaad een sterke aanwezigheid van schoonheidsidealen. Dit is niet verbazend omdat volgens onderzoek een gelijkaardige trend heerst in traditionele media. Bijvoorbeeld slechts 0,5 procent van de modellen in advertenties van magazines heeft geen ideale maat. Etnische diversiteit komt het meest voor, terwijl andere diversiteitskenmerken amper aanwezig zijn.
Rol van sociale media in lichaamsbeleving
Uit interviews met jongeren is gebleken dat zij vaak de aanwezigheid van schoonheidsidealen op sociale media voelen. Ze weten dat beelden bewerkt worden en dat er een perfecte schijn heerst. Daarnaast ergeren ze zich aan de rol die algoritmes spelen en het pushen van content over schoonheidsidealen door de algoritmes. Er is ook een verschuiving in wat als realistisch en onrealistisch wordt gezien. Fitfluencers spelen hierin een rol, omdat zij ernaar streven om authentiek zichzelf te zijn, maar dan wel de gezonde en fitte versie. Daarbij voldoen deze fitfluencers ook vaak aan de schoonheidsidealen, waardoor dit weer een verdoken manier is om schoonheidsidealen te promoten.
Wanneer jongeren perfecte beelden tegenkomen op sociale media, kunnen deze een negatieve rol spelen in hun lichaamsbeleving via verschillende mechanismen. Objectivering vindt plaats omdat jongeren perfecte lichamen zien op sociale media en dan hun eigen lichaam gaan evalueren vanuit het standpunt van een observeerder. Dit effect vindt vooral ook plaats wanneer gebruikers zelf strategisch foto’s maken en posten. Bij internalisering van enge schoonheidsidealen gaan jongeren de heersende schoonheidsnormen opnemen in hun eigen identiteit en deze als standaard nemen voor het eigen uiterlijk. Een laatste mechanisme is het vergelijken van zichzelf met anderen en denken dat de ander een superieur uiterlijk heeft. Deze drie mechanismen verklaren waarom jongeren een negatieve invloed kunnen ervaren van interacties met uiterlijkgerichte content op sociale media.
Aandachtspunten
Onderzoek naar de rol van sociale media in de ontwikkeling van het lichaamsbeeld brengt een aantal belangrijke aandachtspunten naar voren.
Aandachtspunt 1: De verschillen tussen sociale media platformen
Niet alle sociale media zijn hetzelfde en hebben evenveel invloed op de lichaamsbeleving van personen. Visuele sociale media platformen (vb. instagram, TikTok,..) hebben meer invloed op lichaamsbeleving dan platformen die gebaseerd zijn op tekstuele posts (vb. X, Facebook, LinkednIn).
Aandachtspunt 2: Kenmerken uniek aan sociale media
Met sociale media worden jongeren op een nieuwe manier geconfronteerd met schoonheidsidealen. Bij traditionele media is er een passieve interactie met schoonheidsidealen omdat anderen tonen hoe mooi ze eruitzien. Via sociale media hebben jongeren niet alleen een passieve interactie met beelden van anderen, maar hebben ze ook actieve interacties door het posten van hun eigen foto’s en filmpjes en het liken van en reageren op anderen hun posts. Het meest impactvolle kenmerk van sociale media is het maken van selfies, dit heeft een groter effect dan typische mediaeffecten op lichaamsbeeld. Het negatieve effect van sociale media zit vooral in het maken van selfies en het cameragebruik, niet alleen het posten van de foto’s. Sociale media verbieden is geen oplossing zolang jongeren nog steeds zelf foto’s maken en bewerken.
Aandachtspunt 3: Niet iedereen is even vatbaar voor sociale media-effecten
Het zien van posts op sociale media heeft niet automatisch een effect op het lichaamsbeeld van gebruikers. Dit hang af van verschillende factoren. Het is vooral wanneer gebruikers zichzelf bijvoorbeeld gaan vergelijken met schoonheidsidealen of de schoonheidsidealen internaliseren dat deze een negatief effect kunnen hebben op het lichaamsbeeld.
De effecten komen vaker voor bij meisjes dan bij jongens want zij worden vaker blootgesteld aan posts waarin schoonheidsidealen centraal staan. Jongens daarentegen vertonen niet altijd de link tussen het zien van posts gerelateerd aan uiterlijk en lichaamsontevredenheid. Over de tijd heen groeit de lichaamsontevredenheid bij sommige jongeren doordat zij steeds vaker blootgesteld worden aan uiterlijk gerelateerde posts doormiddel van de algoritmes. Er lijkt dus een causale relatie te zijn tussen de blootstelling aan zulke posts en een negatief lichaamsbeeld.
Aandachtspunt 4: Positieve content en body positivity
Naast content rond schoonheidsidealen verschijnt er aan de andere kant ook meer content rond diversiteit. Een eerste voorbeeld is content in de vorm van Fitspiration. In theorie promoten posts met dit thema een gezonde levensstijl en gezonde eetgewoontes, maar in de praktijk blijkt dat deze content nog steeds schoonheidsidealen promoot en tot lichaamsontevredenheid kan leiden. Een tweede vorm van positieve content is het toevoegen van labels en disclaimers aan posts om te waarschuwen dat een foto werd bewerkt, om zo te voorkomen dat gebruikers zich hiermee vergelijken en zo een negatief effect kunnen hebben op het lichaamsbeeld. Maar deze labels bereiken niet het gewenste beschermende effect omdat gebruikers ze vaak niet eens lezen. Een derde tegenbeweging op sociale media is body positivity, een beweging die diversiteit in beeld wil brengen en promoot om van je lichaam te houden en er zorg voor te dragen. Op vlak van marketing proberen merken vaker gebruik te maken van diverse modellen voor hun eigen promotiematerialen en kanalen, maar dit gaat meestal over etnische diversiteit en niet over verschillende lichaamstypes. Jongeren komen zelf niet vaak in aanraking met boodschappen rond body positivity en zijn zelf niet snel geneigd iets te posten over body positivity. Influencers gebruiken de maatschappelijke trend van body positivity als manier om zichzelf in de markt te zetten of als commercieel middel, waardoor dit niet als oprecht wordt gezien. Het gevolg hiervan is dat sommige jongeren weerstand vertonen tegenover de body positivity beweging. Enkel wanneer body positivity als oprecht wordt gezien, kan dit een positieve invloed hebben op het lichaamsbeeld.
Top down oplossingen
Het is niet voldoende om jongeren mediawijzer te maken en zo kritischer te laten kijken naar content op sociale media, er moet ook top down gewerkt worden aan oplossingen voor de negatieve impact van sociale media op lichaamstevredenheid. De Digital Services Act is hier een nuttig tool voor, waardoor bijvoorbeeld bepaalde wijzigingen in algoritmes afgedwongen kunnen worden en er ingegrepen kan worden in welke reclame jongeren bereikt. Er is van politieke kant dus meer actie nodig om veranderingen te kunnen bewerkstelligen.
Literatuur
Dedecker, L., Schreurs, L., Vandenbosch, L., Pellemans, E., Van Hul, L., & Maes, C. (2025). #Visible difference: A multi-method study investigating content of and responses to influencers with visible differences. Body Image, 54, Art.No. 101921. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2025.101921
Devos, S., Eggermont, S., & Vandenbosch, L. (2022). Instagram influencers as superwomen: Influencers’ lifestyle presentations observed through framing analysis. Media and Communication, 10(1), 173-184. https://doi.org/10.17645/mac.v10i1.4717
Konings, F., Sumter, S., Willems, E., & Vandenbosch, L. (joint last author) (2025). Understanding sexualized self-presentation on mobile dating apps: A qualitative study. Sexuality & Culture-An Interdisciplinary Journal. https://doi.org/10.1007/s12119-025-10405-5
Konings, F., Vandenbosch, L., Fitzgerald, K., Fardouly, J., Beelen, E., Tabruyn, T., Maes, C., & Karsay, K. (2025). Adolescents’ sexualized self-presentations on social media: A cross-national data donation study. Media Psychology. https://doi.org/10.1080/15213269.2025.2509500
Kvardova, N., Machackova, H., Maes, C., & Vandenbosch, L. (2025). Navigating beauty standards on social media: Impact of appearance activity on adolescents’ body dissatisfaction. Journal Of Youth and Adolescence, 54(8),1999-2018. https://doi.org/10.1007/s10964-025-02159-y
Maes, C., Fardouly, J., & Vandenbosch, L. (joint last author) (2025). A qualitative exploration of Belgian adolescents’ and young adults’ views on idealized and body positive content on social media. Body Image, 54, Art.No. 101938. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2025.101938
Maes, C., Vanherle, R., Fardouly, J., & Vandenbosch, L. (2025). #BoPo, #Ideal, or #Mixed? Exploring adolescents’ daily exposure to appearance content on social media and its relations with body image components. Communication Research. https://doi.org/10.1177/0093650225133890
Schreurs, L., & Vandenbosch, L. (sup.) (2022). Adolescents’ Social Media Literacy: A Theoretical and Empirical Analysis of its Development and Empowering Role in Social Media Positivity Bias Effects.
Vandenbosch, L., Fardouly, & J., Tiggemann, M. (2022). Social media and body Image: Recent trends and future directions. Current Opinion in Psychology, Art.No. 101289. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2021.12.002
Vanhoffelen, G., Vandenbosch, L., & Schreurs, L. (2025). Teens, tech, and talk: Adolescents’ use of and emotional reactions to Snapchat’s My AI chatbot. Behavioral Sciences, 15(8), 1037-1037. https://doi.org/10.3390/bs15081037
Vranken, I., Maes, C., de Lenne, O., & Vandenbosch, L. (2025). No one wants to see curvy women”. The absence of diverse models in magazine advertisements: A 10-year perspective. Body Image, 54. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2025.101944