Leren omgaan met emoties 

Een onderliggende oorzaak van veel psychische problemen is het ervaren van negatieve emoties. Wanneer jongeren negatieve emoties ervaren gaan ze vaak op zoek naar manieren om deze emoties niet te moeten voelen of te onderdrukken. Onderdrukken van negatieve emoties werkt op korte termijn, maar op langere termijn zorgt deze dysfunctionele emotieregulatie er net voor dat de jongere “vastloopt”. Bij angst- en depressieve- stemmingsstoornissen is de dysregulatie van de emoties zo duidelijk dat de stoornissen genoemd zijn naar de verstoorde emoties, maar ook bij andere stoornissen (zoals dwanggedrag en eetstoornissen) is de dysregulatie een essentieel kenmerk. Emotieregulatie is het proces waardoor iemand veranderingen brengt in zijn/haar emoties of in de situaties die deze emoties uitlokken [52]. Door in te zetten op emotieregulatie, en daarnaast copingstrategieën en probleemoplossingsvaardigheden, kan een opeenstapeling van stress en het ontstaan van maladaptieve manieren om met negatieve emoties om te gaan, tegengegaan worden. 

Coping verwijst naar de gedragsmatige en cognitieve strategieën die iemand aanwendt om de eisen uitgelokt door een stresserende situatie te baas te kunnen, te verminderen of te tolereren [53]. Copingstrategieën zijn dus de manieren waarop iemand op een probleem reageert en het gedrag dat hieraan gekoppeld is (waarbij emotieregulatie draait om het omgaan met de emotie). Ook hier bestaan effectieve en ineffectieve strategieën om met een probleem om te gaan. Een degelijk repertoire aan copingvaardigheden werkt beschermend tegen socioculturele invloeden, lichaamsontevredenheid en verstoord eetgedrag [54]. Preventieprogramma’s includeren dan ook vaak coping- en emotieregulatievaardigheden [55, 56, 54]. 

De verschillende copingstrategieën (volgens de Utrechtse Coping Lijst [57]) of manieren waarop mensen met een probleem omgaan, zijn: 

• Actief aanpakken, confronteren: hierbij gaat iemand de situatie rustig van alle kanten bekijken, de zaken op een rijtje zetten; doelgericht en met vertrouwen te werk gaan om het probleem op te lossen. 
• Palliatieve reactie: ondanks wat de naam doet vermoeden, heeft deze strategie niets met de dood te maken. Deze reactie houdt in dat iemand afleiding gaat zoeken en zich met andere dingen zal bezighouden om niet aan het probleem te hoeven denken. Hierbij hoort ook proberen zich wat prettiger te voelen door te roken, te drinken of zich wat te ontspannen. 
• Vermijden, afwachten: het probleem niet onmiddellijk aanpakken en de zaak op zijn beloop laten, de situatie uit de weg gaan of afwachten wat er gaat gebeuren. 

• Sociale steun zoeken: op zoek gaan naar troost en begrip bij anderen, en mogelijk de zorgen aan iemand vertellen of hulp vragen. 
• Passief reactiepatroon: zich volledig door de problemen en de situatie in beslag laten nemen, de zaak somber inzien, zich piekerend in zichzelf terugtrekken, niet in staat om iets aan de situatie te doen. Hierbij hoort ook piekeren over het verleden. 
• Expressie van emoties: het laten blijken van ergernis of kwaadheid; spanningen afreageren. 
• Geruststellende en troostende gedachten hanteren: zichzelf geruststellen met de gedachte dat na regen zonneschijn komt, dat anderen het ook wel eens moeilijk hebben of dat er nog wel ergere dingen gebeuren; jezelf moed inspreken. 
   

Er is niet zo iets als dé beste copingstrategie. Sommige strategieën zijn wenselijker dan anderen. Het is voornamelijk belangrijk dat een jongere meerdere strategieën kan toepassen. Het is bijvoorbeeld niet erg af en toe een probleem te vermijden (zeker niet als het om een klein probleem gaat), maar dit mag niet de enige strategie zijn die gebruikt wordt. Er bestaan enkele strategieën die maladaptief zijn (uit de FEEL-KJ [58]), namelijk: 

• Opgeven: niets meer doen en denken dat je ook niets kunt doen om je boosheid/angst/verdriet te veranderen. 
• Agressie: met anderen de confrontatie aangaan wanneer je je boos/bang/verdrietig voelt. 
• Terugtrekken: je terugtrekken en niemand willen zien. 
• Zelfdevaluatie: denken dat het alleen jouw probleem is en de fout bij jezelf leggen. 
• Rumineren: voortdurend blijven denken waarom je je boos/bang/verdrietig voelt en de gedachten die ermee geassocieerd zijn niet uit je hoofd krijgen. 

In de praktijk kan aan jongeren geleerd worden dat we ons niet altijd ‘happy’ moeten voelen. Dipjes maken deel uit van het leven. Iemand met een goed zelfbeeld kan dipjes bij zichzelf toelaten. Iemand met een onstabieler zelfbeeld zal zichzelf beter voordoen en een masker opzetten, wat hun zelfbeeld nog verder naar beneden haalt. We willen binnen een groep jongeren een sfeer van veiligheid, waarin zich goed voelen maar ook dipjes kunnen geuit worden. Onderzoek toont aan dat jongeren beter met hun moeilijke momenten kunnen omgaan wanneer ze niet vechten tegen hun (negatieve) gevoelens, maar deze erkennen en er actief mee aan de slag gaan (door er bijvoorbeeld over te praten). 

Handvatten [54, 56, 59] 

• Leer jongeren praten over (negatieve) gevoelens i.p.v. ze te onderdrukken. 
• Stel verstoorde cognities in vraag rond (negatieve) emoties, bv. cognities die (uitingen van) negatieve emoties zien als zwak of fout, een (klas)cultuur waarbij iedereen steeds gelukkig moet zijn (of lijken). 

• Leer jongeren over de oorzaken en gevolgen van stress en hoe ermee om te gaan. 
• Laat jongeren reflecteren over wat hen stress bezorgt. 
• Laat jongeren reflecteren over hun coping- en emotieregulatiestrategieën en deze evalueren. 
• Breng adaptieve strategieën aan zoals sociale steun zoeken, verschillende oplossingen zoeken voor een probleem. 

Referenties