Inhoudsopgave
Sport en eetproblemen
Beleid
Als sportclub heb je een belangrijke plaats in het leven van je leden. Dat geeft je potentieel om sporters te versterken. Maar eveneens word je hierdoor binnen je sportclub geconfronteerd met problemen die bij je sporters leven. Sporters blijken vatbaarder voor eetproblemen in vergelijking met niet-sporters. Ook leven thema’s zoals uiterlijk, gewicht en voeding, actief in een sportclub. Daarom willen we je als organisatie ondersteunen bij het opstellen van standpunten en richtlijnen rond preventie, het vroegtijdig herkennen en verwijzen naar hulp bij eet- en gewichtsproblemen.
Preventief werken rond eet- en gewichtsproblemen
Vertrek voor preventie steeds vanuit een versterkende insteek, gericht op beschermende factoren, in plaats van een probleemgerichte focus. Geen waarschuwende boodschappen dus, maar net boodschappen die alle sporters doen groeien. Zo kom je tot een sportomgeving die niet alleen het lichaam versterkt, maar ook mentaal welzijn en veerkracht bevordert. En dat is ook waardevol voor je sportorganisatie. Want veerkrachtige jonge sporters, ontwikkelen zich tot sterke volwassen sporters die duurzame sportprestaties kunnen neerzetten.
De algemene basisprincipes voor de preventie van eet- en gewichtsproblemen vind je hier.
Hieronder zoomen we in op enkele specifieke thema’s waar je als sportorganisatie op kan inzetten.
Wat kan je als sportorganisatie doen?
1. Creëer een ondersteunende sportomgeving
Als sportorganisatie kan je inzetten op preventie van eetproblemen door beschermende factoren te versterken én bijkomend risicofactoren te verminderen.
Versterken
Vanuit het beleid kan je versterken door een niet-stigmatiserende omgeving te creëren waar op doordachte wijze gecommuniceerd wordt naar sporters én er gedacht wordt vanuit een groeigerichte visie met oog voor belangrijke thema’s en vaardigheden in het leven van (jonge) sporters.
Hieronder staan de belangrijkste beschermende factoren. Klik op het balkje om te lezen waar je als sportorganisatie op moet letten en wat je kan doen om te versterken:
Versterk via doordachte communicatie
De boodschappen die je geeft (wat je zegt) én de wijze waarop je communiceert (hoe je iets zegt) bepalen mee de sfeer die in de sportorganisatie leeft. Doordacht communiceren vormt daarom de rode draad doorheen alle acties die je vanuit het beleid kan nemen ter preventie van eet- en gewichtsproblemen.
Onthoud rond communicatie deze twee kernprincipes:
1) Pleit binnen je sportorganisatie voor gezondheid en welzijn, niet voor uiterlijk of gewicht.
Als sportorganisatie stimuleer je mensen om voldoende te bewegen, maar nog al te vaak wordt er vanuit de omkadering én door sporters foutief de link gelegd tussen meer bewegen, gewichtsverlies en gezondheid.
Gezondheid is echter veel ruimer dan enkel beweging, voeding en gewicht. Ook sociale, emotionele, en fysieke aspecten dragen bij tot onze gezondheid. Bovendien is de focus in preventie de voorbije jaren verschoven van een probleemgerichte insteek, naar een focus op beschermende factoren. Daarom wordt er bij gezondheidsbevordering niet meer gesproken in termen van gewicht, maar in termen van een gezonde leefstijl.
Neem daarom de volgende aspecten mee in je boodschappen:
» In beweging staat plezierbeleving centraal, geen gewichtsverlies.
» Focus op de voordelen van een gezonde leefstijl, niet op de risico’s van ongezond gedrag.
» Communiceer dat gewicht niet synoniem staat voor een (on)gezonde leefstijl.
» Leg in boodschappen uit dat gezondheid ruimer is dan voeding en gewicht. Leg de nadruk niet enkel op voldoende fysieke activiteit en gezonde voeding, maar ook op het bevorderen van zelfwaardering, sociaal contact en tevredenheid met het lichaam.
» Corrigeer het idee dat een lichaam ‘maakbaar’ is en dat iedereen dezelfde maten kan bereiken (als je maar voldoende sport). Het is onjuist.
» Vermijd taal die impliciet of expliciet antivetboodschappen geeft.
2) Gebruik niet-stigmatiserende communicatie rond gewicht, uiterlijk en mentale gezondheid
Stigma’s rond uiterlijk, gewicht, lichaamsvormen of mentale gezondheid creëren een onveilige sfeer voor je sporters. Ze hebben een negatieve impact op het zelfbeeld en welbevinden, en vormen hierdoor een risicofactor voor eetproblemen. Bovendien toont onderzoek aan dat sporters onzekerheden en problemen niet aangeven, wanneer er in de sportomgeving een negatieve houding is ten opzichte van moeilijkheden of het zoeken van hulp. Het is dus cruciaal om een toegankelijke omgeving te creëren. Alleen dan zullen sporters sneller aangeven wanneer ze problemen ervaren en vermijd je escalatie.
» Actie: Ga na welke ideeën en attitudes rond eten en gewicht er leven bij het bestuur en de medewerkers.
Je kan hiervoor gebruik maken van de actie-reactie tool uit het project ‘gezond eten in de sportclub’. Aan de hand van een fotospel ga je na welke reacties er zijn op situaties rond voeding en gewicht in de club. Die reacties zijn dikwijls het gevolg van vaak voorkomende attitudes en meningen over eten en gewicht die zelden worden uitgesproken, maar die toch duidelijk opmerkingen tussen clubleden in de hand werken. Je vindt bij de toelichting meteen ook inspiratie voor versterkende boodschappen.
· Verdiepende materialen:
– Communiceren rond gewicht met sporters (fiche)
– Tips voor niet-stigmatiserend communiceren (fiche hulpverleners)
– Gezond eten in de sportclub (project)
· Ondersteuning bij je communicatie
Eetexpert biedt advies aan bij beleidswerk en communicatie. Contacteer ons via secretariaat@eetexpert.be.
Zet in op een groeigerichte visie
Sporters die op hoog niveau trainen, brengen veel tijd door in de sportclub. Jonge sporters die op hoog niveau trainen, groeien zelfs op samen met de sportclub. Je kan hierdoor niet omheen het ruimere ontwikkelingsproces van je sporters, want naast de stappen die ze als sporter nemen, groeien ze ook als persoon.
Lichaamsbeeld versterken
Wist je dat een positief lichaamsbeeld één van dé beschermende factoren is tegen de ontwikkeling van eetstoornissen? Het versterken van een positief lichaamsbeeld vormt internationaal reeds de basis voor de meest effectieve preventieprogramma’s bij sporters.
Wat is een lichaamsbeeld?
Je lichaamsbeeld bevat zowel positieve als negatieve evaluaties over je eigen lichaam. Deze evaluaties sturen je perceptie, attitude, emoties, cognities en gedrag:
• Hoe ervaar je je lichaam?
• Wat geloof je over je lichaam?
• Hoe voel je je bij je lichaam?
• Hoe denk je over je lichaam?
• Hoe gedraag je je naar je lichaam toe?
Je leest er meer over in deze fiche: Lief zijn voor je lichaam
Hoe kijken sporters naar hun lichaam?
Bij sporters moet je een onderscheid maken tussen het lichaamsbeeld dat ze hebben als sporter en hun ‘sociaal lichaamsbeeld’ (de Bruin, 2010). Het lichaamsbeeld als sporter, betreft het interne beeld, de ideeën en evaluatieve connotatie die een sporter heeft over zijn of haar lichaam in functie van de sport en de prestaties. Het sociale lichaamsbeeld, verwijst naar de evaluaties die een sporter heeft over het lichaam in het dagelijkse functioneren. Deze opdeling helpt ons begrijpen hoe sporters enerzijds een positief lichaamsbeeld kunnen hebben en over het algemeen niet meer lichaamsontevredenheid hebben dan niet-sporters (Claes et al. 2014), maar in het kader van hun sport toch ontevreden kunnen zijn over hun lichaam.
Whereas controls believe that “thin is beautiful”, athletes seem more convinced or persuaded that “thin is going to win”.
Het lichaam heeft binnen de sportomgeving een belangrijke plaats. Ongeacht of het gaat over teamsporten of individuele sporten; esthetisch of niet-esthetische sporten, het lichaam is het werkinstrument van een sporter en wordt hierdoor stevig gemonitord. In het bijzonder vormt de puberteit een risicoperiode in de ontwikkeling van een negatief lichaamsbeeld. Het lichaam ontwikkelt in die periode met grote veranderingen in de lichaamssamenstelling als gevolg. Het lichaam van een sporter komt in deze periode vaak nog meer onder de aandacht en krijgt nog meer feedback te verwerken. De manier waarop deze feedback wordt gegeven, is cruciaal.
Wat kan je vanuit het beleid doen om een positief lichaamsbeeld te versterken?
* Leg de nadruk op het belang van een gezond lichaam om te kunnen presteren i.p.v. lichaamsgewicht en -vormen. Dit verkleint de neiging bij sporters om hun gewicht de schuld te geven van eventuele slechte prestaties.
* Informeer sporters en coaches over het doel en de mogelijke risico’s verbonden aan lichaamsmanipulatie en –metingen. Simpelweg ontevreden zijn over het gewicht van een sporter is niet voldoende.
* Gebruik rolmodellen met verschillende lichaamsvormen en – gewicht en met een positief lichaamsbeeld.
* Herbekijk sportkledij en (wedstrijd) uniformen. Kledij moet niet alleen bewegingsvrijheid toelaten, maar zowel fysiek als mentaal comfortabel aanvoelen.
* Wees zelf kritisch t.o.v. stereotypen. Ontkracht ze.
* Zet in op mediaweerbaarheid en geletterdheid.
* Ga doordacht om met weeg- en meetmomenten.
Eetvaardigheden versterken
In de preventie van eetproblemen en eetstoornissen is het versterken van eetvaardigheden een belangrijke pijler. In het project gezond eten in de sportclub van Eetexpert en het Vlaams Instituut Gezond Leven vind je een handig stappenplan om te werken aan gezond eetgedrag in de ruime zin, zoals het verruimen van het voedingsaanbod in je kantine en het versterken van de eetvaardigheden van je sporters.
• Afwisselend eten:
– Versterk goede eetvaardigheden met de vier G’s
– Informeer je sporters en omkadering over voeding
Fiche: Wat is evenwichtig eetgedrag?
Fiche: Gezond eetgedrag in de sportclub
Info: Toereikende voeding (Gezond Sporten)
Emotieregulatie versterken
Fiche: Omgaan met emoties
Gezonde leefstijl versterken
pagina in opbouw
Voorkomen
Eetproblemen en eetstoornissen kan je helpen voorkomen door in je sportorganisatie risicofactoren onder de loep te nemen en aan te pakken. Hieronder lees je per risico domein waar je op moet letten.
Meten en wegen
Het beoordelen van de lichaamssamenstelling is erg ingeburgerd in de sport, maar de vraag is of dit altijd even noodzakelijk is en of het de gezondheid en het welzijn van de sporter garandeert.
Lichaamsanalyses houden namelijk ook risico’s in. Zo kan het ten koste gaan van een positief lichaamsbeeld en vaak voorkomende mythes rond gewicht en prestatie in de hand werken. Doordacht omgaan met weeg- en meetmethoden is belangrijk, aangezien een positief lichaamsbeeld net één van de beschermende factoren is die een sporter in staat stelt veerkrachtiger te zijn tegen het ontwikkelen van eetproblemen. Houdt daarom bij het meten en wegen rekening met onderstaande punten:
BELANGRIJKE PRINCIPES BIJ HET BEOORDELEN VAN DE LICHAAMSAMENSTELLING
- First do no harm. De mentale en fysieke gezondheid van een sporter staat steeds voorop en krijgt voorrang op het verbeteren van prestaties.
- Wees spaarzaam. Motiveer elke beoordeling van de lichaamssamenstelling en vermijd routinematig wegen om te wegen.
- Elke sporter blijft baas over zijn of haar lichaam. De sporter en eventueel ouders/voogd worden ten alle tijde betrokken bij het keuzeproces om al dan niet een lichaamsanalyse te doen via inspraak en informed consent.
- Lichaamsmetingen mogen nooit afgedwongen worden. Wees waakzaam voor verborgen negatieve of straffende gevolgen bij weigering.
- Elke sporter heeft recht op vertrouwelijkheid. Beoordelingen gebeuren vertrouwelijk en nooit in groep.
VERTROUWELIJKHEID van de gegevens
• Alle gegevens met betrekking tot de beoordeling van de lichaamssamenstelling (beoordeling, feedback, opslag van gegevens) moeten vertrouwelijk worden behandeld als medische informatie
• De atleet moet worden geïnformeerd waar en voor hoe lang informatie wordt opgeslagen, en wie toegang heeft en met welk doel
• Een atleet moet het recht hebben om te kiezen of toegang te weigeren tot hun lichaamssamenstellingsbeoordelingsgegevens
• Gegevens over de lichaamssamenstelling mogen niet worden weergegeven in een gemeenschappelijke ruimte
• Individuele beoordelingsgegevens over de lichaamssamenstelling mogen niet in groepsverband worden besproken
ZORGPUNTEN
- Gebrek aan doel voor de weging: De gegevens die uit de beoordeling worden verkregen, moeten worden gebruikt om trainings- en/of voedingsinterventies te beoordelen of te informeren.
- Gediplomeerde en opgeleide personen zouden de metingen moeten uitvoeren en interpreteren (vb ISAK huidplooimeting, Dexa ) Deze zouden uit moeten maken van het interprofessioneel team
- Wees extra waakzaam wanneer je sporter een geschiedenis heeft van eetproblemen of momenteel problemen ervaart. Stem af met het (para)medische team (sportdiëtist, psycholoog en/of arts).
- Er zou een evaluatie moeten worden gemaakt over het risico dat een gewichtsbeoordeling de bezorgdheid over het lichaamsbeeld kan vergroten. Er zouden dus ook steeds interventies moeten tegenover staan die de atleet informeert en beschermt tegen een negatief lichaamsbeeld en negatieve eetgedachten.
- Hou altijd rekening met leeftijd, ontwikkelingsniveau en competitie niveau.
- Indien naar aanleiding van de lichaamsgewichtbeoordeling een wijziging in de lichaamssamenstelling wordt gesuggereerd, moet de atleet hier ook de nodige deskundige ondersteuning in kunnen krijgen.
Bron: AIS, Body composition Assessment
Wedstrijdregels
in opbouw
Uitval of einde sportcarrière
in opbouw
Mythes en stereotypen
in opbouw
3. Stel richtlijnen op rond herkennen en reageren bij signalen
Vroegtijdig herkennen
Sporters zullen veel sneller aangeven dat ze problemen ervaren, wanneer er een positieve houding is van coaches, teamleden, leeftijdsgenoten en context ten opzichte van het spreken over mentale moeilijkheden en het zoeken naar hulp. Creëer daarom een niet stigmatiserende omgeving, waarin geestelijke gezondheidszorg een kernonderdeel is van training en zelfzorg.
Onthoud alvast deze drie overkoepelende good practices:
- Vergroot kennis over de prevalentie, risicofactoren, alarmsignalen en gevolgen.
Beperkte kennis over eetstoornissen en terughoudendheid om te bevragen, remt namelijk de detectie ervan. Je leest meer over deze thema’s op de hoofdpagina. - Ontkracht mythes die de signalen verdoezelen.
- Voorzie een laagdrempelig en veilig aanspreekpunt bij problemen. Maak dit bekend bij je sporters.
Verwijzen
Neem als sportorganisatie de aanpak van eetproblemen en eetstoornissen op in je richtlijnen. Stel protocollen op om sporters toe te leiden naar hulp en om continuïteit van zorg te garanderen. De uitbouw van een samenwerkingsnetwerk van hulpverleners die de rol van het multidisciplinaire team (MT) kunnen vervullen of ondersteunen, is cruciaal ter ondersteuning van je sporters.
4. Stel een interprofessioneel team samen
5. Voorzie vorming en bijscholing
Voorlichting is de beste evidence-based methode voor primaire preventie van eetproblemen. Atleten, coaches, ondersteunend personeel en juryleden zouden een initieel uitgebreid opleidingsprogramma en regelmatige opfriscursussen moeten volgen.
Vorming en ondersteuning
Contacteer ons via secretariaat@eetexpert.be voor ondersteuning bij je beleid of een vorming op maat rond één of meerdere van deze thema’s:
- (de normale ontwikkeling van) eetgedrag en eetvaardigheden
- doordacht en niet-stigmatiserend communiceren over voeding, eten, gewicht en uiterlijk
- preventie van eetproblemen en eetstoornissen
- herkennen en reageren op haperingen in eetgedrag of bij eet- en gewichtsproblemen
- opstellen van standpunten en richtlijnen rond preventie, vroegdetectie en verwijzen naar hulp
Stappenplan gezond eten in de sportclub
In het project gezond eten in de sportclub van Eetexpert en het Vlaams Instituut Gezond Leven vind je een handig stappenplan om te werken aan een gezonde sportcontext, met gezond eetgedrag in de ruime zin. Het stappenplan neemt je op weg zowel bij het verruimen van het voedingsaanbod in je kantine, als bij het versterken van je sporters in hun eetgedrag.
Wil jij je sportclub nog helpen groeien? Wil je ook inzetten op andere gezondheidsthema’s?
Neem dan een kijkje in de Toolkit voor Sportclubs. Deze biedt een verzameling van praktisch inzetbare instrumenten, nuttige informatie en inspiratie om sportclubs te ondersteunen én gezonder te maken.