Bij de preventie, vroeg detectie en vroeg begeleiding van eetproblemen, zijn professionele zorgverleners met kennis over eet- en gewichtsproblemen onmisbaar in de omkadering rond de sporter. Op deze pagina vind je een overzicht van aanbevelingen en aandachtspunten uit de literatuur en leiden we je toe naar bestaande materialen en informatie over de aanpak van eetproblemen en eetstoornissen in het algemeen en specifiek bij sporters.
Voor alle hulpverleners: Basisdraaiboek
Voor eerstelijnshulpverleners: Eerstelijnsdraaiboek
Voor psychologen: Draaiboeken en tools voor psychologen
Voor voedingsdeskundigen: Draaiboeken en tools voor diëtisten
Voor (huis)artsen: Draaiboeken en tool voor huisartsen
Versterken – Voorkomen – Vroegtijdig herkennen – Verwijzen – Volg op – Vorming volgen
Onderstaande tabel gidst je doorheen het aanbod ter versterking van sporters:
| Waarop inzetten? | Materialen en informatie om dit aan te pakken: | |
| Een gezonde leefstijl | • Afwisselend eten: – Versterk goede eetvaardigheden met de vier G’s – Informeer je sporters en omkadering over voeding | Project: Gezond eten in de sportclub Fiche: Wat is evenwichtig eetgedrag? Fiche: Gezond eetgedrag in de sportclub Info: Toereikende voeding (Gezond Sporten) Info: Orthorexia nervosa (Odisee hogeschool) |
| • Leuk bewegen: – Installeer ook rust en recuperatie | Fiche: Leuk bewegen Website: Gezond Sporten | |
| • Lief zijn voor jezelf en je lichaam – Versterk een positief lichaamsbeeld – Gebruik rolmodellen met verschillende lichaamsvormen en – gewicht | Fiche: Lief zijn voor je lichaam | |
| • Emoties hanteren – Versterk emotieregulatie vaardigheden | Fiche: Omgaan met emoties | |
| • Slapen – Moedig voldoende slaap aan ter versterking van lichaam én mentaal welzijn. | Fiche: Slaap | |
| Communicatiewijze | – Gebruik niet-stigmatiserende communicatie | Fiche: Communiceren rond gewicht met sporters Fiche: Tips voor niet-stigmatiserend communiceren |
| Groeigericht trainen | – Maak je vertrouwd met de mentale en cognitieve ontwikkelingsuitdagingen eigen aan de leeftijd van je sporter. | Toolbox: Ontwikkelingsgericht Trainen (Gezond Sporten) E-learning: Groeiwijzer Tekst: Groeiwijzer |
| – Autonomie bevorderen | Fiche: Motivatie Fiche: Gezond eetgedrag in de sportclub Tekst: Wat kan je als coach doen? |
Het beoordelen van de lichaamssamenstelling is erg ingeburgerd in de sport maar de vraag is of dit altijd even noodzakelijk is en of het de gezondheid en het welzijn van de sporter garandeert. Te vaak gaat dit ten koste van een positief zelfbeeld, terwijl dit net één van de beschermende factoren is die een sporter in staat stelt veerkrachtiger te zijn tegen het ontwikkelen van eetproblemen.
We nodigen daarom iedereen uit om het meet- en weegbeleid onder te loep te nemen.
Denk daarbij aan volgende richtlijnen:
1. First do no harm. De mentale en fysieke gezondheid van een sporter staat steeds voorop en krijgt voorrang op het verbeteren van prestaties.
2. Hou steeds rekening met leeftijd, ontwikkelingsniveau en competitie niveau van de sporter.
3. Wees spaarzaam. Motiveer elke beoordeling van de lichaamssamenstelling en vermijd routinematig wegen om te wegen. Vanaf welk trainingsniveau hebben metingen echt een meerwaarde?
4. Elke sporter blijft baas over zijn of haar lichaam. De sporter en eventueel ouders/voogd worden ten alle tijde betrokken bij het keuzeproces om al dan niet een lichaamsanalyse te doen via inspraak en informed consent.
5. Lichaamsmetingen mogen nooit afgedwongen worden. Wees waakzaam voor verborgen negatieve of straffende gevolgen bij weigering.
6. Elke sporter heeft recht op vertrouwelijkheid. Beoordelingen gebeuren vertrouwelijk en nooit in groep. Ook de resultaten worden vertrouwelijk gehouden en nooit gedeeld met de groep. Stel richtlijnen op rond wie de resultaten moet kennen. Maak onderscheid tussen need to know en nice to know.
7. De metingen en interpretatie moeten gebeuren door gediplomeerde en opgeleide gezondheidsprofessionals (vb ISAK huidplooimeting, Dexa).
Sporters spreken sneller over psychische problemen, wanneer er een positieve houding is van coaches, teamleden, leeftijdsgenoten en context ten opzichte van het zoeken naar geestelijke gezondheidsbehandeling. Een niet-stigmatiserende houding bij alle zorgverleners kan de drempel om iemand in vertrouwen te nemen rond ervaren van eetproblemen drastisch verkleinen, wat ten goede komt van de vroegtijdige opsporing. Dit is cruciaal om te kunnen herstellen van een eetprobleem.
Het multidisciplinaire team moet hun klinische kennis combineren met begrip van sport-specifieke kenmerken van het (top)sportleven om een onderscheid te kunnen maken tussen acceptabele strategieën ter verbetering van de prestaties en problematisch eetgedrag.
Eetproblemen hebben een signaal functie voor onderliggende moeilijkheden.
Verstoord eetgedrag kan aan de basis liggen van Low Energy Availabilty (LEA), wat tot het Relative Energy Deficiency in Sport syndroom (RED-S) kan leiden.
Er wordt geadviseerd om de sporter voor gespecialiseerde medische behandeling door te verwijzen naar een organisatie buiten de sportcontext of andere prestatieomgeving. Het multidisciplinaire team moet wel de zorg blijven coördineren en continuïteit garanderen, zoals opvolging bieden indien er een wachttijd is voor externe professionele begeleiding.
Regelmatige opvolging is aangeraden bij sporters met een (verhoogd) risico of die signalen van eetproblemen vertonen. Deze opvolging moet multidisciplinair zijn: fysieke bilan, voedingsanamnese en psychosociale anamnese. Met toestemming van de sporter wordt overleg tussen het multidisciplinaire team en de coach aangeraden.
In het herstel, moet gezondheid de prioriteit krijgen boven de gevolgen voor de prestatie. Het multidisciplinaire team dient mee te waken over de veiligheid van zowel het lichaam als het welzijn van de sporter.
Wanneer een sporter een eetprobleem of eetstoornis heeft, wordt er snel gedacht dat er gestopt moet worden met sporten en bewegen in het algemeen. Dat is begrijpelijk gezien de mogelijke klinische en medische implicaties. Recent onderzoek vindt echter dat het aanbieden van gecontroleerde en aangepaste fysieke activiteit een positieve invloed heeft op fysieke en mentale gezondheid. Naast positieve effecten van beweging tijdens het herstelproces, blijken er daarnaast ook onbedoelde negatieve gevolgen van het verbieden van bewegen. Zeker bij sporters, voor wie training een belangrijk onderdeel is van hun leven, heeft het verbieden van elke vorm van beweging een grote impact. Beweging is niet alleen verbonden met het fysieke van ons lichaam, maar ook met sociale, emotionele en cognitieve aspecten. Daarom gaan er stemmen op om beweging niet zomaar te schrappen, maar in de plaats in te zetten op het leren omgaan met beweging, toewerken naar een doordachte en veilige manier van beweging aangepast aan het eigen lichaam. Er wordt aangespoord om de mogelijkheden tot bewegen persoon per persoon te bekijken en niet standaard te verbieden.
Veiligheid blijft echter nog steeds de grootste prioriteit, en daarom vraagt het integreren van beweging in het herstelproces een goed kader. Omdat er tot op heden weinig specifieke richtlijnen bestonden rond fysieke activiteit voor personen met een eetstoornis, werkte een internationale groep gezondheidswerkers en onderzoekers een richtlijn uit: Safe Exercise at Every Stage: Athlete (SEES-A) – Richtlijn uit 2020 rond beweging bij (top)sporters met een eetstoornis: www.safeexerciseateverystage.com