A.L.L.E.S. vijf groeithema’s met een focus op gezonde leefstijl
Als we jongeren willen helpen in hun groei, focussen we in eerste instantie dus beter niet op het probleem, maar wel op waar er vooruitgang in de gezondheid mogelijk is. Dat gaat dan niet over een “normaal” gewicht of een slanke lijn krijgen, maar over een evenwichtige leefstijl uitbouwen die jongeren hun hele leven kan helpen om zowel fysiek als mentaal tegen een stootje te kunnen.
Gezondheid kan je op vele manieren vormgeven en definiëren, maar de 5 groeithema’s uit het acroniem A.L.L.E.S. zijn een gemakkelijke kapstok om als eerstelijnsdiëtist te gebruiken.
Afwisselend eten (4Gs)
Gezond eetgedrag is competent eetgedrag. Een handige leidraad is die van de “4G’s”, die vooropstelt dat we best vier eetcompetenties nastreven. Deze competenties kunnen niet zonder elkaar en zijn allemaal nodig om van competent eetgedrag te kunnen spreken. Een balans ertussen is dus nodig.
De jongere is niet alleen verantwoordelijk voor het ontwikkelen van deze eetcompetenties. De zorgfiguren hebben hier namelijk een belangrijke impact op aangezien zij doorgaans de structuur en inhoud van de maaltijden binnen het gezin bepalen. Het ontwikkelen van die eetcompetenties gebeurt dus steeds binnen de context van het gezin waarin de jongere leeft.
Genieten
Men mag genieten van eten. Dit betekent dat eten als iets leuks en lekkers gezien mag worden. Ook mag men genieten van hoeveel men eet.
- Moedig aan om van de maaltijd een positief gezamenlijk gebeuren te maken (spreek bijvoorbeeld af dat moeilijke thema’s niet tijdens de maaltijd besproken worden)
- Gezelligheid kun je aanzwengelen door de tafel leuk te decoreren, kleur op het bord te voorzien, enzovoort
- Help nadenken over bereidingsmanieren die helpen voeding zo goed mogelijk te doen smaken
- Geef educatie over waarom bepaalde voeding labelen als “verboden voedsel” geen goed idee is en over de gevolgen van diëten alsook het schrappen van voedingsmiddelen
- Leer de jongere en het gezin voedsel niet als goed of slecht te labelen
- Focus op het gegeven dat het lichaam voeding nodig heeft
- Moedig aan om de tijd te nemen om te eten, met bewustzijn (in plaats van snelsnel eten voor de televisie bv.)
Gevarieerd
Nieuw voedsel schrikt niet af, men durft en wil allerlei dingen proeven en iets leren lekker vinden.
- Help nadenken over hoe men dagelijks verschillende soorten producten en voedingsgroepen kan eten en daarin kan variëren, op een manier die niet onevenredig veel moeite kost (lever bv recepten aan met ingrediënten waarvoor men naar één en dezelfde winkel kan en die weinig tijd vragen om klaar te maken)
- Hoe kan de jongere in het gezin helpen om dit te realiseren? Kan die mee helpen koken, zelf recepten zoeken of mee naar de winkel?
- Kunnen maaltijdboxen een hulpmiddel zijn?
- Moedig aan om te experimenteren met voeding: welke kleine stapjes kan de jongere of kunnen gezinsleden samen zetten om nieuwe voeding te leren lusten? Beperk je bijvoorbeeld in het begin tot 1 soort groente of fruit die dicht aanleunt qua smaak en textuur tegen iets dat men wel al lust (bv een wortel leunt aan tegen andere zoete voedingsmiddelen)
- Voor kinderen is het gezelschapsspel Lekkerbekjes een leuke manier om spelenderwijs allerlei elementen uit de voedingsdriehoek te leren proeven
- De website Zeker Gezond geeft tips en tricks om te experimenteren met kleuren en exotische gerechten
Genoeg
Luisteren naar de groeibehoefte van het lichaam, signalen van honger en verzadiging herkennen en er ook aandacht aan besteden.
- Denk samen na over hoe je tijdens het eten afleidingen kan uitschakelen (bv smartphone aan de kant, televisie uit,…)
- Moedig aan om met volle bewustzijn en met alle zintuigen voeding te ervaren (de geur, de smaak, het zicht,…)
- Bevraag welke hongersignalen de jongeren al kent en of er misschien nog andere zijn (bv grommende of pijnlijke maag, zich slap voelen,…)
- Help om de hongersignalen te differentiëren: heb ik “fysieke” honger of word ik getriggerd door iets anders (bv. emoties, reclame, enz.)?
- Help om strategieën te vinden wanneer zulke triggers de kop op steken (bv een bad nemen, gaan wandelen, een liedje luisteren
- Help om verzadigingssignalen te herkennen
Gestructureerd
Maaltijden en tussendoortjes kunnen worden gepland op een flexibele manier zodat aan de behoeften voldaan wordt.
- Denk met de jongere na over hoe de structuur nu thuis in elkaar zit en hoe je daar, zonder veel drastische aanpassingen, nieuwe dingen in kan introduceren (bv als er weinig tijd is zoeken naar voedzame maar ook snelle maaltijden)
- Oefen met het opstellen van een dagplanning of een weekmenu
- Help bij het samenstellen van evenwichtige maaltijden die niet danig zwaar op de maag liggen dat het ritme verstoord geraakt
- Denk ook na over hoe de jongere op school, de vakantiejob, bij vrienden,… regelmatig kan eten zonder daar alles voor te moeten omgooien
Leuk bewegen
Vaak denken we in extremen als we het over bewegen hebben: intensieve trainingsprogramma’s, een marathon lopen, enzovoort. Zulke extremen geven risico’s op twee vlakken. Enerzijds hoeven fysieke activiteiten niet zo groots te zijn om bij te dragen aan je gezondheid. Ook kleine dagelijkse dingen (bv huishouden doen, de trap nemen) tellen. Anderzijds hoort bij een gezonde leefstijl ook een vorm van restrictie op bewegen: gezond bewegen is afgestemd op wat het lichaam goed doet en wat plezier geeft (omwille van sociale contacten, uitdaging,…). Als het hoofdzakelijk gaat over het lichaam veranderen of te compenseren, moet men eerst werken aan lichaamstevredenheid alvorens beweging verder aan te moedigen.
Leuk bewegen kan zowel minder als meer bewegen betekenen. Contact maken met het lichaam en je eigen grenzen leren kennen is het belangrijkste.
- Help zoeken naar manieren van bewegen die de jongere leuk vindt
- Moedig aan om te bewegen omdat de jongere er plezier aan beleeft, niet om het lichaam te veranderen
- Help zoeken naar manieren om meer plezier te halen uit bewegen (bv een leuke playlist, een maatje zoeken of zich bij een club kunnen aansluiten, een comfortabele outfit, enz.)
- Moedig aan om het lichaam en de grenzen te leren kennen: wat zijn signalen dat je lichaam niet meer meekan of net wel nog meekan?
- Moedig aan om de intensiteit van het bewegen te durven afstemmen op hoe de jongere zich voelt. Zo kunnen blessures en andere problemen vermeden worden. Doorbreek de mythe dat je je lichaam zwaar moet doen “afzien” om gezond te worden
- Moedig aan om tijd te maken voor opwarming, cooling down, gepaste ondersteuning met aangepast schoeisel en kledij
Meer weten over leuk bewegen?
Bekijk dan de bewegingsdriehoek op de website van Gezond Leven.
Lief zijn voor jezelf
Gezond leven betekent ook jezelf graag zien. Iemand met een gezond lichaamsbeeld kan zowel de “slechte” als de goede kanten van dat lichaam erkennen. . Bovendien kunnen ze ook een onderscheid maken in die “slechte” kenmerken tussen die kenmerken waaraan men kan werken, en de kenmerken waar men niets aan kan doen en dus beter kan accepteren voor wat ze zijn. Het gaat hier vooral over hoe je jezelf en je lichaam beoordeelt. Iemand met een gezond lichaamsbeeld is namelijk mild voor zichzelf.
Een gezond lichaamsbeeld is bovendien erg veelzijdig. Dat wil zeggen dat gelukkig en blij zijn met zichzelf afhangt van verschillende thema’s en factoren, niet enkel uiterlijk, waardoor er meer bronnen zijn om energie en zelfliefde uit te putten.
- Leer de jongere evenveel naar het proces als naar het product te kijken. Leer de jongere dus de weg naar succes te appreciëren, ongeacht hoe het uitdraait
- Sta samen met de jongere expliciet stil bij diens krachten, talentenen en domeinen waar het goed gaat. Bespreek wat de jongere zelf positief vindt, maar ook wat anderen (broer, zus, vriendin, ouders,…) in de jongere waarderen.
- Zoek naar zoveel mogelijk domeinen van zelfwaardering (en dus meer dan alleen hoe het lichaam eruitziet) in zoveel mogelijk verschillende contexten (thuis, op school, werk, met vrienden, enz.)
- Zoek samen naar het waardensysteem van de jongere. Wat vindt de jongere belangrijk? Wat hoopt de jongere dat mensen over hem zeggen? Wat wil de jongere aan het eind van zijn leven bereikt hebben?
- Durf het schoonheidsideaal uitdagen en relativeren
Meer weten over lief zijn voor jezelf? Bekijk dan onze fiche Lief zijn voor jezelf.
Emoties hanteren
Hierboven werd reeds aangehaald dat omgaan met emoties voor jongeren een uitdagend groeithema is. Het is echter voor niemand, ook niet voor volwassenen, altijd gemakkelijk om op een gepaste manier met (intense) emoties om te gaan. Emoties hanteren is een bewust proces en komt met vallen en opstaan.
- Breng de strategieën die de jongere reeds heeft in kaart, samen met de gevolgen die die strategieën met zich meebrengen, zowel korte als lange termijn. Welke strategieën hebben een positief effect, op zowel korte als lange termijn (bv steun zoeken bij iemand die ze kunnen vertrouwen)? Welke strategieën hebben een negatief effect, op zowel korte als lange termijn (bv ertegen vechten)?
- Onderzoek wat de emoties triggert: wat gebeurt er in de omgeving? Welke gedachten gaan vooral gepaard met de negatieve emoties?
- Onderzoek of ze bepaalde triggers kunnen aanpassen. Hou daarbij rekening met wat echt veranderbaar is en wat niet
- Zoek naar strategieën die op zowel korte als lange termijn adaptief zijn
- Zoek samen naar een arsenaal aan strategieën, eerder dan naar 1 strategie die overal wordt toegepast (bv soms is sociale steun zoeken handig, maar altijd beroep doen op anderen werkt op de duur ook tegendraads)
- Vertrek niet altijd vanuit je eigen emotieregulatiestrategieën. Wat voor de ene werkt hoeft niet noodzakelijk ook voor de andere te werken (het moet aansluiten bij de leefwereld, interesses en krachten van de jongere)
- Schat in of je de hulp nodig hebt van een psycholoog
Meer weten over emoties hanteren? Bekijk dan onze fiche Emoties hanteren.
Slapen
Gezond leven betekent ook gezond slapen. De impact van slaap op ons lichaam is enorm. Slaapproblemen hebben namelijk heel wat gevolgen voor ons fysiek en mentaal welzijn (concentratieproblemen, prikkelbaarheid, verstoorde hormoonbalans, enz.).
Leefstijladvies houdt dus ook slaapadvies in, dat bovendien aangepast is aan de jongere. Jongeren hebben in vergelijking met bijvoorbeeld lagereschoolkinderen meer slaap nodig omdat hun lichaam zodanig in verandering is. Gezond slapen betekent dat de jongere niet alleen voldoende slaapt, maar ook spontaan en fris wakker wordt en alert kan functioneren.
- Zoek een vast slaapritueel. Dit betekent niet alleen steeds rond hetzelfde tijdstip gaan slapen, maar ook een aantal vaste activiteiten in te plannen vlak voor het slapen gaan (bv. een boek lezen). Zoek naar wat de jongere helpt om te ontspannen en welk moment haalbaar is om te gaan slapen alsook welk moment ideaal is om op te staan om zo doorheen de dag goed te kunnen functioneren.
- Sta samen stil bij mogelijke “verleiders” die slaaptekort kunnen veroorzaken, zoals entertainment en schermen (bv tv, games), dranken die rijk zijn aan cafeïne of alcohol, activiteiten zoals te lang doorgaan met studeren of sporten, of de aanwezigheid van elektrisch licht (ook blauw LED licht van schermen) die de aanmaak van melatonine in het lichaam kunnen verstoren.
Meer weten over slaap? Bekijk dan onze fiche Slaap.
