Vlaanderen: Gewichtsproblemen bij kinderen en jongeren

Cijfers Vlaanderen: Gewichtsproblemen bij Kinderen en jongeren

Bij kinderen en jongeren is het niet zo evident om de prevalenties voor gewichtsproblemen tussen studies te vergelijken. Studies verschillen onderling vaak in de keuze voor de criteria die bepalen of er sprake is van ondergewicht, een normaal gewicht, overgewicht of obesitas. Omdat kinderen en jongeren nog in volle groei zijn, kan men geen gebruik maken van de BMI-criteria gehanteerd bij volwassenen. Verschillende organisaties kwamen met een voorstel voor criteria om te gebruiken bij kinderen en jongeren: de ‘International Obesity Task Force’ (IOTF) bepaalden de BMI-criteria voor overgewicht en obesitas aan de hand van de gewichtscurve die op de leeftijd van 18 jaar uitkomt op BMI 25/30 (zie ook: Cole & Lobstein, 2012).  Op een gelijkaardige manier werden er ook voor Vlaanderen BMI-criteria geconstrueerd.  De WHO hanteert dan weer een totaal ander criterium, in hun laatste rapport spreekt men van overgewicht als het gewicht van het kind/jongere meer dan 1 standaarddeviaties hoger is dan de mediaan. Men spreekt van obesitas wanneer het gewicht meer dan 2 standaarddeviaties hoger is dan de mediaan. Omdat er binnen verschillende studies verschillende criteria worden gehanteerd is het moeilijker om cijfers rechtstreeks tussen studies te vergelijken. Er wordt vanuit gegaan dat de criteria van de WHO minder streng zijn dan de IOTF- of de Vlaamse criteria (NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC), 2017). Dit wil zeggen dat de prevalenties voor overgewicht en obesitas gebaseerd op de criteria van de WHO systematisch hoger zullen liggen dan deze gebaseerd op de IOTF- of Vlaamse criteria.  Naast de verschillende criteria voor overgewicht en obesitas maken ook de verschillende leeftijdscategorieën die in de verschillende studies gehanteerd worden het moeilijker om de gegevens  tussen de verschillende studies te vergelijken. 

21,7%

van de Vlaamse jongeren tussen 11 en 18 jaar heeft overgewicht of obesitas. Bron: HBSC (2022)

Verschillende organisaties kwamen met een voorstel voor criteria om te gebruiken bij kinderen en jongeren: de ‘International Obesity Task Force’ (IOTF) bepaalden de BMI-criteria voor overgewicht en obesitas aan de hand van de gewichtscurve die op de leeftijd van 18 jaar uitkomt op BMI 25/30 (zie ook: Cole & Lobstein, 2012).  Op een gelijkaardige manier werden er ook voor Vlaanderen BMI-criteria geconstrueerd.  De WHO hanteert dan weer een totaal ander criterium, in hun laatste rapport spreekt men van overgewicht als het gewicht van het kind/jongere meer dan 1 standaarddeviaties hoger is dan de mediaan. Men spreekt van obesitas wanneer het gewicht meer dan 2 standaarddeviaties hoger is dan de mediaan. Omdat er binnen verschillende studies verschillende criteria worden gehanteerd is het moeilijker om cijfers rechtstreeks tussen studies te vergelijken. Er wordt vanuit gegaan dat de criteria van de WHO minder streng zijn dan de IOTF- of de Vlaamse criteria (NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC), 2017). Dit wil zeggen dat de prevalenties voor overgewicht en obesitas gebaseerd op de criteria van de WHO systematisch hoger zullen liggen dan deze gebaseerd op de IOTF- of Vlaamse criteria.  Naast de verschillende criteria voor overgewicht en obesitas maken ook de verschillende leeftijdscategorieën die in de verschillende studies gehanteerd worden het moeilijker om de gegevens  tussen de verschillende studies te vergelijken. 

16.2% van de kinderen tussen 2 en 17 jaar overgewicht 

Uit de Gezondheidsenquête van 2018 blijkt dat 16.2% van de kinderen tussen 2 en 17 jaar overgewicht heeft, waarbij 4.6% beantwoordt aan de criteria voor obesitas. Deze cijfers zijn niet significant verschillend met deze uit 2013. Dat wil zeggen dat de cijfers stabiel zijn gebleven. Uit de recentste resultaten van de HBSC-studie uit 2022 blijkt dat prevalentie voor overgewicht en obesitas (21.7%) bij Vlaamse jongeren tussen 11 en 18 jaar gestegen is ten opzichte van 2018 (13.8%). Op basis van de HBSC-data is het niet mogelijk om een éénduidige verklaring te formuleren voor deze stijging. Bepaalde aspecten rond voeding werden niet bevraagd (bijvoorbeeld consumptie van zoute/zoete snacks) en ook de prevalenties van verstoord eetgedrag (eetbuien, emotie eten, enz…) werden niet nagegaan. Mogelijk speelde de coronapandemie een rol in de stijging tussen 2018 en 2022.

9.9% van de 2-jarigen heeft overgewicht

Uit de recentste gegevens van Kind en Gezin (2022) blijkt dat 9.9% van de 2-jarigen overgewicht (incl. obesitas) heeft. Dat is Vergelijkbaar met de cijfers uit 2021 (9.7%). Dat wil zeggen dat de daling die men in 2021 zag t.o.v. 2020 (11.4%) behouden blijft en dat cijfers opnieuw vergelijkbaar zijn met de cijfers uit 2019 (9.6%). Toch stijgt het percentage Vlaamse 2-jarigen met overgewicht sinds 2015 (7.6%) terwijl het in de periode daarvoor eerder stabiel leek te blijven. Volgens de recentste cijfers van de CLB’s (2015) heeft 14.3% van de schoolgaande kinderen overgewicht (incl. obesitas), in vergelijking met 2011 zijn de cijfers voor alle leeftijden stabiel gebleven. Enkel bij de 12-jarigen blijkt er een stijging. Het is wachten op meer recente cijfers om de impact van de coronapandemie op de gewichtsstatus van kinderen en jongeren te kunnen inschatten.

Meer gedetailleerde cijfers

Meer gedetailleerde cijfers van Kind en Gezin en de CLB’s (o.a. op het niveau van de provincies) kunnen hier geraadpleegd worden:

• Kind en Gezin: www.opgroeien.be/cijfers-en-publicaties/bmi/vlaams-en-provinciaal-niveau
• CLB’s: www.zorg-en-gezondheid.be/bmi-bij-schoolkinderen

Meer cijfers van de HBSC-studie

• Internationale HBSC-studie
• Jongeren en Gezondheid (Vlaamse tak van de HBSC-studie)

Overgewicht bij jongeren in Vlaanderen volgens de Gezondheidsenquête

Binnen de Gezondheidsenquête wordt er voor de bepaling van overgewicht en obesitas gebruik gemaakt van de IOTF-criteria. De recentste cijfers zijn:  

Tabel 1. Overgewicht bij jongeren in Vlaanderen volgens de Gezondheidsenquête (Sciensano).

Overgewicht bij jongeren in Vlaanderen volgens de HBSC-studie

De HBSC-studie (Health Behaviour in Schoolaged Children) is een grootschalig internationaal cohorte-onderzoek rond diverse gezondheidsparameters bij jongeren tussen 11 en 18 jaar. De HBSC-studie maakt gebruikt van de IOTF-criteria. Uit de studies uit 2014, 2018 en 2022 blijkt:  

Tabel 2. Overgewicht bij jongeren in Vlaanderen volgens de HBSC-studie.

Voor de resultaten uit 2022 wordt gerapporteerd dat ze significant verschillen van deze uit 2018. Dat wil zeggen dat er ten opzichte van 2018 een significante stijging was in de prevalentie voor overgewicht en obesitas voor jongeren tussen 11 en 18 jaar.

Agentschap “Opgroeien” en Agentschap “Zorg & Gezondheid“

De gegevens van de agentschappen Opgroeien en Zorg & Gezondheid werden verzameld door de lokale teams van Kind en Gezin en de CLBs. De meest recent gerapporteerde cijfers komen voor schoolkinderen (CLB) uit 2015 en voor peuters (Kind & Gezin) uit 2022. Het gaat hier over absolute cijfers: voor zo goed als alle kinderen waren BMI-cijfers beschikbaar; dat wil zeggen dat verschillen ook in absolute termen geïnterpreteerd mogen worden en een significantietoets niet nodig is.  

Tabel 3. Overgewicht bij jongeren in Vlaanderen volgens de consultaties bij Kind & Gezin en CLB.   

Evolutie in de cijfers voor de bevraagde leeftijdscategorieën tussen 2011 en 2015. Let op: voor de 2-jarigen zijn er inmiddels recentere cijfers (2022). Deze zijn terug te vinden in bovenstaande tabel.

Tabel 4. Evolutie in de gewichtsstatus van jongeren in Vlaanderen volgens de consultatie bij Kind & Gezin en CLB.