Stappenplan overgewicht volwassenen - Huisarts - Samenvatting

Samenvatting

Doel van het stappenplan

Dit stappenplan heeft tot doel huisartsen te ondersteunen bij de identificatie, diagnosestelling, risicostratificatie en behandeling van volwassenen met overgewicht en obesitas. Doel is een praktijkgericht stappenplan te voorzien voor huisartsen, gebaseerd op gevalideerde richtlijnen en nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het sluit naadloos aan op het stappenplan voor de diëtist en psycholoog, zodat een multidisciplinaire samenwerking gefaciliteerd wordt.

Meer informatie over de werkwijze en opbouw van het stappenplan.

Visie op aanpak van overgewicht en obesitas

Obesitas is een complexe, chronische en vaak progressieve aandoening die verschillende medische problemen veroorzaakt. Een adequate aanpak van overgewicht en obesitas vereist gedragsveranderingen in leefstijl die vervolgens gehandhaafd moeten worden. Een aanpak en opvolging op lange termijn is dan ook noodzakelijk.

Ondanks het feit dat obesitas en eetstoornissen vaak als twee aparte domeinen benaderd werden, blijkt hoe langer hoe meer de nauwe band tussen overgewicht en eetstoornissen. Eetstoornissen en overgewicht (obesitas) zijn aan elkaar gekoppeld en de preventie ervan en hulpverlening ervoor mag dan ook niet gescheiden verlopen. Te eenzijdige focus op gewicht is bij de aanpak van overgewicht en obesitas dan ook te vermijden. Het bevorderen van een gezonde leefstijl, met inbegrip van gezond en evenwichtig eten, plezierige fysieke activiteiten op maat en een gezond lichaamsbeeld zijn te verkiezen uitgangspunten. Een goede inschatting en begeleiding van de problematiek dient men steeds te situeren tegen de achtergrond van het algemeen welzijn en welbevinden.

We pleiten voor een integrale aanpak, een verkenning op drie vlakken: voeding (incl. eetgedrag), somatisch en psychosociaal functioneren. In de praktijk is een samenwerking tussen een medicus (huisarts, endocrinoloog), een diëtist, kinesist/bewegingsdeskundige en een psycholoog (psychiater, orthopedagoog) daarom vaak aangewezen. De zorg voor eet- en gewichtsproblemen vraagt een multidisciplinaire samenwerking die continuïteit in zorg waarborgt. De huisarts is hierin een belangrijke schakel en heeft een coördinerende functie.

Eet- en gewichtsproblemen kunnen erg complex zijn, verweven in een biopsychosociaal samenspel van factoren, hetgeen een ruimere kijk vergt dan alleen maar aandacht voor de specifieke klacht, gedrag of symptoom. De brede focus van de huisartspraktijk en de bijzondere mogelijkheden van de huisarts om letterlijk aan huis te komen, leunt aan bij deze visie.

We pleiten voor betere samenwerking tussen bestaande diensten volgens een stepped-care model waarbij verschillende graden van specialisatie het zorgaanbod voor volwassenen met eet- en gewichtsproblemen kunnen invullen. Niet iedereen heeft iemand nodig die expert is in de problematiek. Hulpverleners in de eerste lijn moeten wel op tijd signalen herkennen wanneer doorverwijzing nodig is.

Tenslotte pleiten we voor een goede netwerkvorming per regio.

Rol van de huisarts

De huisarts is de spilfiguur bij de detectie van overgewicht en obesitas.
De huisarts zorgt voor een goede screening en medische opvolging.
De huisarts heeft een coördinerende rol in de multidisciplinaire samenwerking en bewaakt de continuïteit van het zorgtraject.

Meer informatie over de rol van de huisarts

Wat is gezond?

Een normaal gewicht (BMI tussen 18,5 en 25) is niet per se gezond wanneer het op een risicovolle manier behaald wordt. Het is ook belangrijk om, naast het berekenen van BMI, te screenen naar gewichtsgerelateerde risicofactoren.

Recent werd in Vlaanderen een consensustekst opgesteld ten behoeve van zorgverstrekkers in verband met voeding, beweging en sedentair gedrag. Deze tekst is mede gebaseerd op de ‘actieve voedingsdriehoek’ en brengt de diversiteit aan aanbevelingen samen. We geven een kort overzicht van de aanbevelingen in verband met gezonde voeding en beweging voor elke leeftijdscategorie. In 2017 verscheen een nieuw model rond voeding en beweging. Alle info vind je op www.gezondleven.be.

Meer informatie over normaal en gezond gewicht en adviezen i.v.m. leefstijl.

Wat is overgewicht/obesitas en wat zijn eetproblemen?

We beschrijven wat (over)gewichtsproblemen zijn, maar we gaan verder dan dat. Nieuwe inzichten beschrijven hoe eet- en gewichtsproblemen aan elkaar gekoppeld zijn. Het is belangrijk dat de huisarts zich niet enkel baseert op het gewicht of BMI bij de detectie van gewichtsgerelateerde problemen.

In de totale groep obese personen wordt geschat dat een derde een ernstig eetprobleem heeft (overeten, eetbuien). Er bestaat een belangrijke overlap tussen obesitas en eetstoornissen. Enerzijds maken personen met obesitas vaak gebruik van ongezonde methodes tot gewichtscontrole. Anderzijds ontwikkelen personen met een eetbuistoornis vroeger en ernstiger obesitas We bespreken daarom de verschillende eetstoornissen die aan bod kunnen komen bij overgewicht en obesitas.

Meer informatie over overgewicht/obesitas.

Stappenplan

Aanmeldingsklacht of hulpvraag

Bij wie screenen naar het gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico?

Patiënten met eigen hulpvraag rondom gewichtsbeheersing.
Patiënten met aan overgewicht en obesitas gerelateerde risicofactoren en comorbiditeit.
Preventieve attitude van de huisarts: routinematig gezondheidsonderzoek of huisarts ziet aanleiding om gewicht bespreekbaar te maken.

De huisarts oriënteert de klacht in functie van het ICE-principe, waarbij wordt gepeild naar de ideeën, de beleving en verwachtingen van de patiënt.

Belangrijk is een niet beschuldigende, respectvolle en empathische houding te hanteren. In deze allereerste fase moet de focus nog niet op gedragsverandering liggen, maar de bereidheid van de patiënt nagegaan worden om het thema te bespreken en de problematiek in kaart te brengen. Zo nodig laat de huisarts het onderwerp rusten tot een vervolgconsult.

Meer informatie over de aanmelding

Anamnese en klinisch onderzoek

Ongeacht de aard van de aanmelding, hoort een exploratie in de breedte. De bedoeling is te onderzoeken of er een objectief probleem is en dit te inventariseren.

Bepaal het medisch risico op basis van BMI, buikomtrek, cardiovasculair risico, (risico op) diabetesmellitus, cholesterolwaarden en gewichtsgerelateerde comorbide aandoeningen.
Inventariseer de voorgeschiedenis, familiale belasting en het gewichtsverloop.
Breng mogelijke oorzaken van het overgewicht in kaart: leefstijl, medicatie, lichamelijke oorzaken, sociaal economische situatie.
Spoor eetstoornissen op.
Inventariseer de impact van het overgewicht op de levenskwaliteit.

Meer informatie over de anamnese en het klinisch onderzoek

Inschatting van de ernst en indicatiestelling

Het medisch risico kan worden ingeschat door de medische gegevens vanuit het klinisch onderzoek. De inschatting van de ernst bij overgewicht en obesitas gebeurt niet alleen op basis van het medisch risico, ook de impact op het lichamelijk functioneren, functionele beperkingen, psychologische symptomen en de weerslag op het welzijn moet in rekening worden gebracht. Een inschatting van de ernst bij obesitas en overgewicht kan volgens het Edmonton Obesity Staging System (EOSS). Naargelang de stadiëring van het gewichtsprobleem zal de behandeling intensiever zijn en zal de huisarts samenwerken met andere disciplines.

Meer informatie over de inschatting van de ernst en de indicatiestelling

Zorgtraject

Geef gepersonaliseerde en objectieve feedback over het risicoprofiel van de patiënt. Geef informatie en duiding. Het is vervolgens belangrijk om na te gaan of de patiënt wel degelijk verandering wil, wat de verwachtingen zijn en hoeveel zelfvertrouwen de patiënt hiervoor heeft. De aanpak van gewichtsproblemen vergt immers een grote inzet van de patiënt aangezien leefstijlveranderingen de sleutel zijn tot succes. Door middel van korte interventies kan de huisarts de motivatie van de patiënt in kaart brengen en hem of haar stimuleren om verantwoordelijkheid op te nemen in het eigen zorgtraject. Om de patiënt tot verandering te motiveren, is het van belang de aanpak aan te passen aan het motivationele stadium waarin de patiënt zich bevindt. Inspelen op de nood aan autonomie, verbondenheid en competentie werkt motivatieversterkend.

Afhankelijk van het gezondheidsrisico is de behandeling meer of minder intensief. Verder spelen de motivatiefase, de voorkeur en mogelijkheden van de patiënt een rol bij de concrete invulling van het behandelplan. Doelstellingen moeten realistisch zijn en zouden gebaseerd moeten zijn op het volledige risicoprofiel van de patiënt, eerder dan enkel op hun gewicht. De behandeling van overgewicht en obesitas berust op drie pijlers: (1) behandeling van comorbiditeit, medische complicaties en psychiatrische problematiek, (2) opbouwen van evenwichtige voeding, gezonde beweging en preventie van sedentair gedrag, (3) bevorderen van gezondheid, psychisch functioneren en welbevinden. De behandeling is gericht op het ondersteunen en bevorderen van zelfmanagement waarbij een blijvende verbetering van leefstijl wordt beoogd.

De huisarts heeft een triërende, een probleemverkennende, een therapeutische en een coördinerende functie. De huisarts waarborgt de continuïteit in zorg. De diëtist kan helpen voor het voeren van een goede voedingsanamnese en bij herstel van een gezond eetpatroon, bij de keuze van voedingsmiddelen en bij de bereiding ervan. Indien nodig, kan de diëtist een dieet op maat uitwerken. De kinesist/bewegingsdeskundige kan een bewegingsschema op maat uitwerken om het beweeggedrag geleidelijk aan op te bouwen. De psycholoog verdiept de anamnese met een goede psychosociale screening en heeft de nodige expertise om te werken aan gedragsverandering. De psycholoog voorziet psychotherapie in geval van een eetstoornis of psychische klachten. De psycholoog is ook ‘backoffice’ belangrijk in het adviseren van het team. De geneesheer specialist wordt ingeschakeld bij ernstige medische complicaties of ernstige comorbiditeit. Samenwerking met de tweede lijn kan ook nodig zijn wanneer geopteerd wordt voor bariatrische chirurgie. De patiënt neemt zelf maximale verantwoordelijkheid op voor eigen gedragsveranderingen in het eigen zorgtraject.

Meer informatie over het zorgtraject

Evaluatie van de behandeling

Wijzigingen in leefstijl zijn een belangrijkere parameter dan de absolute gewichtsreductie. De stabiliteit van de gedragsveranderingen en het welbevinden geven indicatie voor behandelsucces. De huisarts evalueert de patiënt op duidelijk afgesproken tijdstippen en volgt de patiënt op lange termijn op. Follow-up kan gebeuren na 6 weken, 3 maanden, 6 maanden, 1 jaar en vervolgens elk half jaar als de gedragsverandering succesvol is. Bij alarmsignalen of te weinig succes, is frequentere evaluatie aangewezen. Alarmsignalen zijn een verdere toename in gewicht, bijkomende medische risicofactoren en een negatieve beleving van de patiënt bij de te maken leefstijlveranderingen.

Meer informatie over de evaluatie