Basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen bij kinderen

Early-onset eetstoornissen

Early-onset eetstoornissen of eetstoornissen met vroege aanvang zijn eetstoornissen die vroeger starten dan de typische aanvangsleeftijd. Ook de typische aanvangsleeftijd is eerder een leeftijdsrange dan een precieze leeftijd. Gezien de typische aanvangsleeftijd verschilt tussen eetstoornissen, zijn er ook verschillen tussen eetstoornissen in wat men beschouwt als ‘vroege aanvangsleeftijd’, en lijkt er geen eenduidige, specifieke definitie te bestaan.

Jongens zijn relatief vaker vertegenwoordigd bij eetstoornissen op jonge leeftijd.  Dus hoewel de prevalentie bij meisjes nog steeds hoger is dan bij jongens, is de verhouding jongens/meisjes minder uiteenlopend dan op latere leeftijd (Nicholls et al., 2011).

Eetstoornissen starten zelden vóór de puberteit. De puberteit gaat gepaard met lichamelijke veranderingen die lichaamsontevredenheid kunnen uitlokken. Bij meisjes neemt vetafzetting toe, waardoor het lichaam meer afwijkt van het magere, kinderlijke lichaam dat de weerspiegeling vormt van het vrouwelijke schoonheidsideaal. Vooral meisjes die vroeg in de puberteit komen, en er daardoor ‘anders’ uitzien dan hun leeftijdsgenoten, zijn kwetsbaar voor lichaamsontevredenheid. Tegelijk gaat de puberteit door de hormonale veranderingen gepaard met heel wat (negatieve) emoties die veel vergen van de emotieregulatie van de jongere, terwijl zijn zelfcontrole net nog grote ontwikkelingen moet doormaken.

We zien dan ook dat eetstoornissen vooral in de adolescentie starten. Hier gaat het niet zozeer over leeftijd, maar over puberteitsniveau als risicofactor voor de ontwikkeling van eetstoornissen. De puberteit heeft vooral invloed op wanneer de stoornis zich ontwikkelt, niet óf ze zich ontwikkelt.

Anorexia nervosa wordt gekenmerkt door een restrictief eetpatroon, al dan niet gepaard gaand met eetbuien en purgeergedrag, en gaat doorgaans gepaard met ondergewicht. De stoornis ontwikkelt zich typisch in de vroege tienerjaren. Boulimia nervosa wordt gekenmerkt door een combinatie van eetbuien en purgeergedrag (braken, laxeren, misbruik van diuretica) en gaat doorgaans gepaard met een normaal gewicht of licht overgewicht. De stoornis ontwikkelt zich typisch in de late tienerjaren en bij jongvolwassenen. Dit geldt ook voor de eetbuistoornis (Binge eating disorder/BED), waarbij er sprake is van eetbuien zonder purgeergedrag, een stoornis die vaker voorkomt bij personen met overgewicht of obesitas. Early-onset boulimia nervosa en binge eating disorder situeren zich dan ook in de vroege tienerjaren, early-onset anorexia nervosa (restrictieve type) kan in de kindertijd plaatsvinden, vóór de leeftijd van twaalf jaar, of prepubertair. Eén van de factoren die bijdraagt tot dit verschil, is dat AN vrij snel evolueert tot een volledig beeld, waar bij boulimia nervosa de ontwikkeling van de symptomen trager kan verlopen. De eerste symptomen van beide eetstoornissen kunnen dus op dezelfde leeftijd beginnen, maar anorexia nervosa ontwikkelt zich sneller tot een klinische eetstoornis.

De risicofactoren voor early-onset eetstoornissen zijn doorgaans gelijklopend aan deze met typische aanvang, zoals vrouwelijk geslacht, lichaamsontevredenheid en lijngedrag (wees dus ook alert bij  contexten of factoren die het risico op lichaamsontevredenheid of lijngedrag verhogen, zoals een (top)sportomgeving). Gezien de relatie tussen het ontstaan van eetstoornissen en puberteitsniveau, vormt vroege menarche een risicofactor voor early-onset eetstoornissen. Verder toonde een grootschalige prospectieve cohortestudie dat kinderen die problemen vertonen in centrale coherentie (wat bv. ook gezien wordt bij kinderen met ASS), en kinderen met problemen in sociale vaardigheden een verhoogd risico op early onset eetstoornissen hebben (versus latere onset), in vergelijking met de algemene populatie. Daarnaast ziet men dat de ouderlijke perceptie dat het kind overgewicht heeft (op 10-jarige leeftijd) een voorspeller is van early onset eetstoornissen, ook in vergelijking met andere psychiatrische problematieken (Allen et al., 2014). Verder zijn risicofactoren voor early-onset AN o.m. eetproblemen in de vroege kindertijd, en psychopathologie in het gezin (Nicholls & Viner, 2009). Bij early-onset BN ziet men vaker controleverlies in de kindertijd (vaker na een verlieservaring), terwijl bij oudere adolescenten het ontstaan van eetbuien vaak volgt op lijngedrag. Ook gewichtsgerelateerd pestgedrag speelt mogelijk een sterkere rol bij een early-onset eetbuiproblematiek (Day et al., 2011; Manwaring et al., 2006).