Stappenplan
Basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen bij kinderen
Dit stappenplan brengt verschillende basiselementen samen bij de preventie en aanpak van eetproblemen en gewichtsproblemen bij kinderen.
Preventie en behandeling, andere inhoud?
De onschatbare waarde van een gezonde leefstijl
In de behandeling van eet- en gewichtsproblemen zal (herstel van) een gezonde leefstijl een centrale rol innemen. Een gezonde leefstijl is namelijk cruciaal in het behalen of behouden van een gezond gewicht, zowel bij ondergewichts-, overgewichts- of eetstoornisproblematiek.
Een gezonde leefstijl is ook een beschermende factor in de ontwikkeling van eet- en gewichtsproblemen en diverse leefstijlgerelateerde aandoeningen zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en vervetting van de lever. In het kader van algemene gezondheidsbevordering en ziektepreventie wordt dus ook ingezet op leefstijl. Iedereen heeft namelijk baat bij gezonde leefgewoonten.
Een gezonde leefstijl omvat verschillende componenten. Klassiek denken we aan voeding en beweging, en (bij jongeren en volwassenen) het gebruik van tabak, alcohol, drugs en medicatie, maar ook zaken zoals slaaphygiëne, zelfzorg en emotieregulatie spelen een rol.
Gezonde leefstijl
De verschillende elementen van een gezonde leefstijl kunnen samengevat worden onder het acroniem ‘alles’:
- Afwisselend eten;
- Leuk bewegen (en lang stilzitten onderbreken);
- Lief zijn voor jezelf en je lichaam;
- Emoties hanteren;
- Slapen.
Ook bij baby’s en jonge kinderen zijn de meeste van deze componenten relevant: het gaat over het evenwicht tussen eten (/drinken), bewegen, huilen en slapen.
Verder bestaat evenwichtig eetgedrag uit meer dan alleen de voeding die men eet. Evenwichtig eetgedrag zou samengevat kunnen worden als een manier waarop naar voeding wordt gekeken, als een manier waarop tegenover voeding wordt gestaan. Evenwichtig eetgedrag vergt een zekere mate van controle, tegelijkertijd mag de controle niet overheersen en interfereren met het genot dat voeding kan geven: eten moet blijven gebeuren in een ontspannen sfeer.
Er zijn attitudes en vaardigheden die een evenwichtig eetpatroon ondersteunen. Deze attitudes en vaardigheden worden samengevat onder het begrip eetcompetentie. Eetcompetentie wordt opgesplitst in vier basiscomponenten:
Gezellig
Eten is leuk, voeding mag lekker zijn en genieten van eten en van de gegeten hoeveelheid mag.
Gevarieerd
Nieuw voedsel schrikt niet af, men durft proeven en leert iets lekker te vinden.
Genoeg
Luisteren naar ons lichaam als we eten: hebben we genoeg of nog honger?
Geregeld
Plannen van maaltijden, tussendoortjes en wat er gegeten wordt.
De rol van groeithema’s
Factoren die een rol spelen in het ontstaan van eet- en gewichtsproblemen, kunnen gebundeld worden onder drie grote groeithema’s. Binnen elk groeithema zijn er factoren die risico’s kunnen vormen om de groeitaak tot een goed einde te brengen, en beschermende factoren die ‘bufferen’ tegen problemen. De thema’s zijn:
Ontwikkelen positief lichaamsbeeld
Dit gaat verder dan tevreden zijn met hoe je er uitziet. Een positief lichaamsbeeld bestaat uit een waarderende, aanvaardende en respectvolle attitude tegenover het eigen lichaam, waarbij zorg wordt gedragen voor het lichaam, en men dankbaar is voor alles wat het lichaam voor zichzelf doet (functionaliteit) en wat men met het lichaam kan doen (plezier). Bij kinderen wordt bijvoorbeeld gewerkt rond kennis van de verschillende functies die het lichaam heeft, rond begrip van en waardering voor biologische diversiteit in gewicht en lichaamsvormen (naast andere vormen van diversiteit), rond plezier beleven aan sport en spel en ook rond het verkennen van andere bronnen van zelfwaardering, naast gewicht/uiterlijkheden (bv. school, hobby’s, vriendschappen…)
Emotieregulatie
Over een breed gamma strategieën beschikken om met (negatieve) emoties om te gaan (zoals problemen actief aanpakken, sociale steun zoeken, emoties uiten…) en deze flexibel kunnen inzetten. Bij kinderen wordt onder meer gewerkt rond vertrouwen hebben in zichzelf en in anderen (wat het zoeken van sociale steun stimuleert) en in het aanleren van probleemoplossingsvaardigheden.
Regulatie van eetgedrag
Idealiter willen we dat er een goede afstemming is op de noden van het lichaam (zowel wat hoeveelheid betreft – luisteren naar honger- en verzadigingssignalen – als wat voedingsstoffen betreft – gevarieerde en evenwichtige voeding) en dat er een ontspannen houding is t.o.v. voeding en eetgedrag (geen zwart-wit denken, geen schuldgevoel). Bij kinderen wordt onder meer ingezet op gedeelde verantwoordelijkheid – de ouder beslist wat het kind eet, het kind beslist hoeveel het eet – , op het overwinnen van neofobie en uitbreiding van het smakenpallet, en op het leren omgaan met verleidende extraatjes zoals frisdrank, snoepgoed en chips, zonder dat deze een ‘verboden vrucht’ worden.
Preventiewerkers kunnen deze groeithema’s als leidraad gebruiken om factoren te selecteren die voor een grote groep kinderen en jongeren versterkend kunnen werken, om domeinen te selecteren die bevraagd kunnen worden in een screeningsgesprek, of om preventie op maat uit te werken bij (een groep) jongeren) die specifieke risicofactoren vertonen.
Behandelaars kunnen de thema’s gebruiken om zicht te krijgen op factoren die het ontstaan en voortbestaan van een eet- of gewichtsprobleem bij hun patiënt hebben beïnvloed, om zo deze factoren mee te nemen in het uitwerken van zorg op maat.
Meer info
Informatie over de verschillende elementen van een gezonde leefstijl
Informatie over eetcompetentie
Uitleg rond beschermende factoren en groeithema’s vind je in het risicoprofiel en in het stappenplan preventie
Informatie en handvatten rond voeding, beweging, slapen en huilen bij de allerkleinsten vind je op de website van Kind en Gezin
Boekjes ‘gezond gebeten’ voor Kiddies, Yummies en Homies van NICE
Voedingsadvies en beweegadvies per leeftijdsfase van Gezond Leven
Inschatting van aanpak van fysieke activiteit
Materialen
Infofiche eetproblemen en gewichtsproblemen – risicoprofiel
Factoren die een risicoproces op gang kunnen brengen en beschermende factoren.
Infofiche
– 566 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES
Een gezonde leefstijl is afwisselend eten, leuk bewegen, lief zijn voor jezelf, emoties hanteren en slapen.
Infofiche
– 229 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – afwisselend eten
Afwisselend eten is meer dan alleen wat je eet.
Infofiche
– 824 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – afwisselend eten – zorgverlener
Info rond evenwichtig eetgedrag en eetcompetenties voor zorgverleners.
Infofiche
– 393 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – leuk bewegen
Leuk bewegen is gepast bewegen + stilzitten onderbreken + plezier beleven.
Infofiche
– 352 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf
Een positief lichaamsbeeld als deel van een gezonde lefstijl.
Infofiche
– 181 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – Emoties hanteren
Omgaan met emoties als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 908 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – slaap
Slaap als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 1.3 MB
Tekst beweging kinderen – huisarts en kinderarts
Beweging bij kinderen: handvatten voor de huis- en kinderarts
Tekst
– 298 KB
Referenties 
Belgian Association for the Study of Obesity (2020). Consensus BASO 2020. Een praktische gids voor de evaluatie en behandeling van overgewicht en obesitas. BASO.
Brown, L. B., Larsen, K. J., Nyland, N. K., & Eggett, D. L. (2013). Eating competence of college students in an introductory nutrition course. Journal of Nutrition Education and Behavior, 45, 269-273.
Daníelsdóttir, S., Burgard, D., & Oliver-Pyatt, W. (2011). Guidelines for childhood obesity prevention programs. Academy for Eating Disorders.
Levine, M., Piran, N., & Jasper, K. (2015). Eating disorders. In T.P. Gullotta et al. (eds.), Handbook of Adolescent Behavioral Problems: Evidence-Based Approaches to Prevention and Treatment, New York, Springer Science+Business Media, pp. 305-328.
Levine, M., & Smolak, L. (2016). The role of protective factors in the prevention of negative body image and disordered eating. Eating Disorders, 24, 39-46.
Northern Health (2012). Position on health, weight and obesity. An integrated population health approach. Northern Health, Canada.
Northern Health (2012). Position on healthy eating. An integrated population health approach. Northern Health, Canada.