Eetstoornissen op pediatrie

Psychologische gevolgen van een eetstoornis

Kinderen en jongeren met een eetstoornis lopen het risico op psychiatrische complicaties
zoals cognitieve dysfunctie ten gevolge van ondervoeding, en psychiatrische comorbiditeiten zoals depressie, angst, obsessieve compulsieve stoornis, zelfverwondend
gedrag, en suicidale ideatie [10]. Hieronder worden de effecten van een eetstoornis op de
psychosociale ontwikkeling van kinderen en jongeren in grote lijn weergegeven.

Impact op denken, voelen en doen

• Bij AN is een effect van lijnen en uithongering dat men voortdurend in gedachten
  bezig is met voedsel en eten en vaak over niets anders meer kan denken. Hoe langer
  men doorgaat met lijnen, hoe meer men geobsedeerd raakt door eten en gewicht
  [20]. Deze obsessie voor eten en gewicht kan zich reflecteren op verschillende
  vlakken. Cognitief gezien is men zich voortdurend bewust van wat er wanneer
  gegeten wordt, en wat dit betekent voor het lichaamsgewicht. Men kent vaak de
  calorie-waarde van alle voedingsmiddelen, is vaak systematisch bezig met het tellen
  van calorieën, en men ontwikkelt allerlei rituelen bij eten. Er ontstaat een zeer
  uitgesproken zwart-wit denken over voeding: bepaalde voedingsmiddelen zijn
  verboden (voornamelijk zoet en vet) en mogen niet gegeten worden, of worden enkel
  toegestaan tijdens eetbuien, of na extreem bewegen of vasten. Er ontstaat niet alleen
  dwangmatigheid met betrekking tot voedsel en/of gewicht. Het hele denken wordt
  gekenmerkt door rigiditeit (wat vaak afneemt eens de patiënt terug aankomt in
  gewicht of wanneer het eetpatroon zich herstelt).
• Andere reversibele cognitieve effecten van ondervoeding zijn een vertraagde
  informatieverwerking, moeilijkheden met het kortetermijngeheugen, verminderde cognitieve flexibiliteit, concentratieverlies en aandachtsproblemen. Deze zaken vertalen zich in moeilijkheden in het verwerken van leerstof en/of het volgen van les.
• De dagstructuur wordt in het hoofd van patiënten met AN helemaal gepland rond eten en eetmomenten. Soms wordt de dagindeling zo strikt wat betreft eten, studeren, slapen, sporten, dat de persoon in kwestie het niet verdraagt als dit schema verstoord wordt of als anderen hier geen rekening mee houden. De dwangrituelen zijn vaak dermate groot dat men amper nog tot andere dingen komt. Deze dwangrituelen gaan vaak gepaard met sterke gevoelens van schaamte, die ze voor de buitenwereld verborgen trachten te houden, wat de stap naar hulpverlening extra moeilijk maakt [21]. Daarnaast kan men vaak moeilijk omgaan met onzekerheden en is er een overmatige focus op details [12].
• Op socio-emotioneel vlak kunnen depressieve symptomen en angst (paniekaanvallen) worden uitgelokt door het effect van ondervoeding op de werking van de hersenen. Zo kunnen ook bepaalde kwetsbaarheden die premorbiede reeds aanwezig waren zoals lichte dwang, angst, stemmingsproblemen versterkt worden door de ondervoeding en ondergewicht. Trekken van ASS kunnen zich daarnaast ook ontwikkelen naar een sterk ASS beeld. Deze zaken verminderen meestal terug bij hervoeding en gewichtsherstel. Toch dient benoemd te worden dat dit een bidirectionele relatie betreft, want soms vormt de eetstoornis ook net een antwoord op de eerdere depressieve en angstklachten. Ook slaapproblemen treden vaak op, enerzijds ten gevolge van de lichamelijke adaptatie aan de ondervoeding [12, 13], en anderzijds bij AN ten gevolge van de hyper-focus op gewicht/voeding waarbij de rigide gedachten ook ‘s nachts niet kunnen worden gereguleerd.

Impact op Identiteit en lichaamsbeeld

• Streng lijngedrag en vermageren levert bij AN aanvankelijk sterke gevoelens van controle op. Gewichtsverlies geeft ‘eindelijk’ een gevoel van controle, die men in het dagelijks leven veelal is verloren door een mix van persoonsgebonden kwetsbaarheden en sociale factoren/veranderingen. Het gebrek aan zelfvertrouwen, de faalangst en/of het gevoel er niet bij te horen wordt ‘opgelost’ door af te vallen en te blijven afvallen richting een ideaalbeeld, waarvan men gelooft dat het een gevoel van diep geluk met zich mee zal brengen. Maar de angst om die controle weer te verliezen is groot. Het paradoxale is dat men na verloop van tijd steeds meer de controle verliest over de eigen lichamelijke behoeften en identiteit [21]. Het strenge lijngedrag evolueert aldus tot een oncontroleerbare/allesoverheersende angst voor voeding en gewichtstoename. Dit vasthouden aan het extreem lijngedrag wordt een kernaspect van de identiteit, en dit net in de transitiefase van de jongadolescentie waarin de identiteitsontwikkeling zich snel voltrekt.
• Daarnaast ervaren tieners met AN een lichaamsbeeld dat niet overeenstemt met de perceptie van anderen over hun lichaam. Een verstoord lichaamsbeeld is dan ook een centraal kenmerk van AN. Patiënten zijn overtuigd van de gedachte dat ze effectief overgewicht hebben of dat bepaalde delen van hun lichaam dik zijn (bv. buik of billen), ondanks een normaal of zelfs (extreem) ondergewicht. Het is belangrijk te weten dat deze lichaamsontevredenheid oprecht is, en deel uitmaakt van de eetstoornis. Door het gebrekkig ziekte-inzicht brengt dit vertekend lichaamsbeeld veel stress met zich mee bij de jongere. Heel kleine elementen kunnen een grote trigger vormen voor de activatie van negatieve emoties die samengaan met dit verstoord lichaamsbeeld.