In de sport

De kern is om de focus bij je sporters te brengen naar het goed zorgdragen voor zichzelf, via een gezonde leefstijl (in al zijn facetten). Benadruk het belang van leefgedrag voor gezondheid en sportprestaties, niet van gewicht. Geef zelf nooit commentaar op het gewicht van een sporter, in positieve of negatieve zin, en kom tussen als sporters commentaar geven over elkaars lichaam, óf dat van zichzelf.

Meer informatie rond communiceren rond gewicht met sporters vind je in deze infofiche Praten over eten en gewicht – sporter. 

Daarnaast kan je de sporters ook toeleiden naar deze fiches op hun maat: 

• Infofiche Gezonde leefstijl A.L.L.E.S. – Afwisselend eten – sport 
  Fiche met tips voor sporters rond evenwichtig eten en sport-specifieke eetcompetenties  
• Infofiche Gezonde leefstijl A.L.L.E.S. – Lief zijn voor jezelf- sport  
  Fiche rond positief lichaamsbeeld als bouwsteen voor een sporter in balans 
• Infofiche Gezonde leefstijl A.L.L.E.S. – sport  
  Fiche met tips voor een gezonde leefstijl (A.L.L.E.S.) voor sporters 

Een eetstoornis heeft verschillende componenten. Verstoord eetgedrag staat centraal, maar er is ook impact op lichamelijk en psychosociaal welzijn. Meestal is er een negatief lichaamsbeeld, een wens om slank te zijn en is gewicht erg belangrijk in de manier waarop je naar jezelf kijkt. Personen met een eetstoornis kunnen zich meer en meer gaan terugtrekken van sociale activiteiten.  Ook kan er door het eetprobleem een gewichtsprobleem ontstaan (overgewicht en ondergewicht zijn mogelijk). Daarnaast kunnen er medische problemen optreden door ondervoeding, purgeergedrag en/of eetbuien.  
 
Meer info  
Info rond eetproblemen en eetstoornissen 
 

Personen die perfectionistisch zijn, kunnen kwetsbaarder zijn om een eetstoornis te ontwikkelen. Toch zit deze link complex in elkaar. Je kan een vrij gezonde vorm en dosis perfectionisme hebben, maar ook een ongezonde vorm van perfectionisme.  

Maar wat is perfectionisme, en wanneer wordt het schadelijk? Iemand die perfectionistisch is, stelt hoge doelen voor zichzelf. Op zich is dit geen slechte eigenschap. Want duidelijke doelen opstellen voor jezelf kan motiverend werken.  

Maar wanneer je zelfbeeld afhankelijk is van je succes, kan je in de problemen komen. Dan ga je jezelf kritisch beoordelen als je je doel niet bereikt. Of zelfs wanneer je dat doel niet ‘perfect’ hebt bereikt. Zo kan je angst krijgen om fouten te maken en constant twijfelen of je wel genoeg doet om je hoge doelen te bereiken. 

We spreken van positief perfectionisme wanneer het gericht is op het bereiken van doelen en daarvoor beloond te worden. Dit gedrag is gemotiveerd door prestatiegerichtheid. 
En we spreken van negatief perfectionisme als het bedoeld is om verwachte negatieve situaties te vermijden. Dit is gedrag vanuit faalangst en angst om negatief beoordeeld te worden.  
In het onderzoek is nog te weinig onderscheid gemaakt tussen deze vormen van perfectionisme en hun mogelijk verband met de ontwikkeling van eetstoornissen.  
 
Meer info  
Risico- en beschermende factoren bij eetstoornissen 

Bij sporters ontstaan eetproblemen en eetstoornissen meestal vanuit een focus op het verbeteren van de prestaties. Voeding speelt daarbij een belangrijke rol. Hierdoor is er binnen de sportomgeving een verhoogde aandacht voor eet- en drinkgewoonten. De sportcontext is daarenboven een competitieve omgeving. Het lichaam is de tool om prestaties te behalen. Hierdoor ligt er ook een grote focus op het lichaam. Heersende mythes zoals ‘the thinner is the winner’ en sport-specifieke gebruiken zoals lichaamsmetingen en wedstrijdgewicht kunnen bijgevolg leiden tot een preoccupatie bij de sporter rond gewicht en lichaamsvormen, en problemen in het lichaamsbeeld. Sporters zijn bovendien uit zichzelf vaak gedreven personen en gevoelig voor perfectionisme. Dit maakt hen goede sporters, maar dit zijn eveneens eigenschappen die hen vatbaarder maken voor het ontwikkelen van eetproblemen. 

Tot slot kunnen eetproblemen ook onbedoeld optreden bij sporters door onvoldoende kennis over toereikende voeding. Een tekort aan voedingsstoffen en energie, kan het eetgedrag in de war brengen en leiden tot RED-S of een eetstoornis. Opgroeiende adolescente sporters zijn extra kwetsbaar voor het ontwikkelen van energietekorten en bijgevolg eetproblemen. Wanneer de groeispurt samengaat met een verhoogd aantal trainingsuren en onvoldoende kennis over de nieuwe voedingsnoden, lopen jonge sporters risico voor een energietekort. 

 
Klassieke risicofactoren die vaak sterker aanwezig zijn binnen de sportwereld: 

• Een sterkere focus op voeding  
• Een perfectionistische persoonlijkheid 

Sport-specifieke risicofactoren eigen aan de (competitieve) sportomgeving: 

• Een sterke focus op eetgedrag, gewicht en uiterlijk 
• Gewicht wordt vaak gebruikt als parameter of manier om te winnen of presteren 
• Angst om te falen en druk om te presteren 
• Sporters in gewichtsklassen moeten vaak op korte tijd afvallen of bijkomen. Dit om in de ‘juiste’ gewichtsklasse te vallen voor een wedstrijd.  
• Er is een overlap tussen kenmerken die gezien worden als een ‘goede sporter’ en de klassieke risicofactoren voor een eetstoornis, zoals perfectionisme.

Meer info
Setting pagina In de sport

Algemeen wordt gevonden dat sporters eerder neigen naar het ontwikkelen van een eetprobleem dan een (klinische) eetstoornis. Denk aan een te eenzijdige focus op ‘gezonde voeding’, waardoor het lichaam onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgt, of het niet meer ontspannen of rigide omgaan met eten. Daarnaast kan niet alleen het eetgedrag verstoord geraken, maar ook het beweeggedrag, zoals exessief bewegen of compulsief beweeggedrag. Hierbij gaat een (top)sporter meer bewegen dan vastgelegd in het trainingsschema, of wordt er getraind vanuit een eenzijdige focus op calorieën verbranden. Gezond eten, veel trainen en mager staan, lijken -onterecht – de recepten tot succes. 

Verstoord eetgedrag of beweeggedrag kan aan de basis liggen van ernstige voedingstekorten en een lage energiebeschikbaarheid (LEA), wat tot het Relative Energy Deficiency in Sport syndroom (RED-S) kan leiden. Voedingstekorten en energietekorten, kunnen op hun beurt het eetgedrag verder uit balans brengen. Ook wanneer de rigide houding ten opzichte van eten en bewegen extremer wordt, kan er een gevaarlijk patroon van verstoord en schadelijk eetgedrag ontstaan. Hierdoor vergroot de kans op een klinische eetstoornis. 

Bij sporters kunnen dezelfde klinische eetstoornissen ontwikkelen als bij niet-sporters. Je leest meer informatie over de erkende eetstoornissen op de pagina’s rond eetproblemen en eetstoornissen en rond gewichtsprobemen. Daarnaast ontstonden in de media en de sportwereld ook andere termen om eetproblemen bij sporters te benoemen. De meest gebruikte termen lijsten we hieronder op. Daarnaast komt er ook meer aandacht voor ‘Orthorexia Nervosa’, ofwel het geobsedeerd bezig zijn met ‘gezondheid’ en ‘gezond eten’. Lees meer informatie over Orthorexia Nervosa. 

Anorexia Athletica 

• Vrees om gewicht bij te komen ondanks mager te zijn 
• Gewicht is 95% (of minder) van het verwachte gewicht voor leeftijd en lengte (spierontwikkeling zorgt ervoor dat het gewicht boven de grens van 85% van anorexia blijft) 
• Verstoord lichaamsbeeld 
• Beperkte calorie-inname 
• Vaak onderbroken door geplande eetbuien 
• Overmatig of compulsief bewegen 
• Vaak samen met andere schadelijke methoden om het gewicht te controleren 
• Verstoorde maandstonden 
• Eventueel uitstel van de pubertijd 
• Maag- en darmklachten 

Vrouwelijke sporters triade 

• Verstoord eetgedrag (zie hierboven) 
• Oligomenorroe or amenorroe (minder of afwezige maandstonden) 
• Osteoporose of osteopenie (de sterkte van de botten neemt af) 

Biggarexia (Adoniscomplex, reversed anorexia)  

• Verstoorde lichaamsperceptie (‘Muscle Dysmorphia’ of spierdysmorfofobie); het idee dat men niet genoeg spieren heeft. 
• Sociale vermijding 
• Negatieve stemming 
• Irreële gedachten 
• Dwangmatig gedrag (sport, diëten, checken) 
• Anabolengebruik 

Merk op dat het herkennen van een eetprobleem bij (top)sporters niet eenvoudig is. Voor (top)sporters is het namelijk tot op zekere hoogte normaal om veel aandacht te besteden aan het voedingspatroon en hun eetgedrag goed te monitoren. Omdat dit tot doel heeft de lichaamssamenstelling te optimaliseren en de prestatie te verbeteren. 

Sporters zelf geven ook vaak aan zich niet te herkennen in het klassieke beeld van een eetstoornis, zoals gekend bij het brede publiek. Goed op mijn eten letten en veel sporten, is toch net goed? Bij sporters is een wens om te vermageren of het lichaam te veranderen, in tegenstelling tot bij niet-sporters, vaak niét het hoofddoel op zich. Bij hen is dit streven naar een lager gewicht gedreven vanuit de wens om beter te presteren.  

Bovenop de algemene risicofactoren voor eetproblemen en eetstoornissen, kent de sportwereld enkele bijkomende risico’s eigen aan de (competitieve) sportomgeving.  

Sport-specifieke risicofactoren : 

• Een sterke focus op eetgedrag, gewicht en uiterlijk 
• Gewicht wordt vaak gebruikt als parameter of manier om te winnen of presteren 
• Angst om te falen en druk om te presteren 
• Sporters in gewichtsklassen moeten vaak op korte tijd afvallen of bijkomen. Dit om in de ‘juiste’ gewichtsklasse te vallen voor een wedstrijd.  
• Er is een overlap tussen kenmerken die gezien worden als een ‘goede sporter’ en de klassieke risicofactoren voor een eetstoornis, zoals perfectionisme. 
• Een gebrek aan kennis over toereikende voeding kan voedingstekorten of energietekort uitlokken. Hierdoor kan het eetgedrag uit balans geraken en kan er onbedoeld een een eetprobleem ontstaan. 

Internationale cijfers tonen aan dat eetstoornissen in alle sporttakken kunnen voorkomen, maar dat bepaalde disciplines een groter risico kennen. 

• Beoefenaars van esthetische sporten (gymnastiek, synchroonzwemmen, schoonspringen, kunstschaatsen) hebben een verhoogd risico om een verstoord eetgedrag te ontwikkelen omdat de jurybeoordeling en de esthetiek vaak mede bepaald worden door hoe de sporter er fysiek uitziet. Vaak verwacht men een perfect afgetraind en mager lichaam en kleurt dit ook de beoordeling. 

• In sporten met gewichtsklassen (bv. judo, worstelen, roeien, schansspringen, gewichtheffen) kampen de sporters vaak met gewichtsschommelingen of gebruiken ze ongezonde gewichtscontrolemaatregelen om te kunnen kampen in een bepaalde gewichtsklasse. Dit vormt voornamelijk een risico als het natuurlijk gezond gewicht van de sporter veraf ligt van de gewichtsklasse waarin de sporter kampt. 

• Bij duur- of uithoudingssporten (bv. lange afstand lopen, triatlon, wielrennen) geldt dat er een té grote en eenzijdige nadruk wordt gelegd op het belang van een laag gewicht voor een optimale prestatie. Hierdoor loopt de sporter het risico om rigide en extreem in te zetten op gewichtsverlies. 

In 2014 was er in Vlaanderen een groot onderzoek naar de prevalentie van eetstoornissen in de topsport, door prof. Laurence Claes (KUL) en Liesbet Boone (UGent), in samenwerking met het toenmalige BLOSO (nu Sport Vlaanderen). Lees het onderzoeksrapport uit Vlaanderen: De gemiddelde Vlaamse topsporter heeft geen eetstoornis 

Sporters hebben wel een verhoogd risico op het vertonen van symptomen van een eetprobleem in vergelijking met de niet-sportende bevolking. De bevindingen in Vlaanderen leunen aan bij de vaststelling van het internationaal onderzoek. Internationale cijfers vinden dat 0 tot 19% van de mannelijke sporters en 6 tot 45% van de vrouwelijke sporters een eetprobleem of eetstoornis hebben (IOC). In lijn met de prevalentie bij niet-sporters, blijken dus meer vrouwelijke dan mannelijke (top)sporters te kampen met een eetstoornis of eetprobleem. 

Opgedeeld per leeftijd vinden internationale cijfers dat ongeveer 20% van de volwassen (18-35jaar) vrouwelijke sporters en ongeveer 13% van de adolescente (+-16-jaar) vrouwelijke sporters eetproblemen kennen. Voor mannelijke sporters vinden ze 8% voor volwassenen (18-35jaar) en 3% voor de adolescenten (+-16 jaar). 

De prevalentie verschilt eveneens per sporttak. Over het algemeen wordt een verhoogd risico gevonden voor esthetische-, duur,- en gewichtssporten. Onderzoek bij mannelijke sporters vindt dat specifiek bij hen de prevalentie verhoogd is in wielrennen; zwaartekrachtsporten en sporten in gewichtsklassen. 

Het valt op dat klinische interviews hogere prevalentiecijfers opleveren dan zelf-rapportageonderzoek. Sporters neigen naar het onderschatten van problemen bij zelf-rapportage. Een mogelijke reden hiervoor is dat er nog veel misvattingen over signalen van eetproblemen en eetstoornissen bestaan, waardoor ze binnen de sportomgeving worden gemaskeerd.

Zie ook: Welke eetproblemen en –stoornissen komen voor bij sporters? 

Op zoek naar cijfers rond eetproblemen, eetstoornissen en gewichtsproblemen in het algemeen? Neem een kijkje op onze cijferpagina.

In de informatiefiche Eetproblemen – sport vind je de rode vlaggen. Om in te schatten of je sporter risico loopt, kijk je naar de balans tussen de aanwezige beschermende factoren en risicofactoren. 

Als coach of trainer kan je bij zorgen een gezondheidsprofessional raadplegen. 
De gezondheidsprofessionals vinden op hun beurt informatie rond inschatten van eetgedrag in de stappenplannen voor hun discipline. 

Merk op dat het herkennen van een eetprobleem bij (top)sporters niet eenvoudig is. Voor (top)sporters is het namelijk tot op zekere hoogte normaal om veel aandacht te besteden aan het voedingspatroon en hun eetgedrag goed te monitoren. Omdat dit tot doel heeft de lichaamssamenstelling te optimaliseren en de prestatie te verbeteren. 

Bij langdurige anorexia nervosa met laag gewicht en ondervoeding kunnen neuropsychologische veranderingen optreden. Hoewel verder onderzoek nodig is rond wijzigingen in de hersenactiviteit, klagen patiënten met anorexia nervosa vaak over aandachts- en geheugenproblemen. Verder kan men vaak moeilijk omgaan met onzekerheden, is er een overmatige focus op details en weinig flexibiliteit in denken en doen. Je hersenen hebben ook voeding nodig, dus is een herstel van gezonde voeding en gewicht hier de aangewezen aanpak. 

Beweging kan een plaats hebben in de behandeling, binnen bepaalde grenzen. Gecontroleerde en aangepaste fysieke activiteit heeft een positieve invloed op fysieke en mentale gezondheid.  Bij compulsief beweeggedrag vermindert gecontroleerde beweging ook de drang om constant te bewegen, en verhoogt het de dialoog met het lichaam. Bewegingsadviezen voor personen met eetproblemen en eetstoornissen vind je in dit vormingsverslag. Daarnaast zijn er ook richtlijnen rond beweging bij eetstoornissen, en zelfs een richtlijn specifiek voor sporters met een eetstoornis. Je kan deze richtlijnen raadplegen op https://www.safeexerciseateverystage.com/sees-guidelines.  

Wanneer een sporter worstelt met een eetprobleem of eetstoornis, zullen er aanpassingen moeten gebeuren aan het trainingsschema. Helemaal stoppen met elke vorm van bewegen, moet niet standaard en hangt af van verschillende factoren.  

Er gaan recent stemmen op om beweging niet zomaar te schrappen, wanneer een sporter een eetprobleem of eetstoornis heeft. In de plaats daarvan wordt er aangespoord om de mogelijkheden tot bewegen individueel te bekijken aan de hand van een medische, nutritionele én psychologische inschatting. 

De reden hiervoor is dat beweging niet alleen verbonden is met het fysieke van ons lichaam, maar ook met sociale, emotionele en cognitieve aspecten. Zeker bij sporters, voor wie training en sport een belangrijk onderdeel is van hun leven, heeft het verbieden van elke vorm van beweging een grote impact. Recent onderzoek vindt bovendien dat het aanbieden van gecontroleerde en aangepaste fysieke activiteit ook een positieve invloed kan hebben op fysieke en mentale gezondheid en voordelen kan hebben in het herstelproces bij personen met een eetprobleem of eetstoornis. Zo kan er via lichte vormen van beweging ingezet worden op het leren omgaan met beweging en het toewerken naar een doordachte en veilige manier van beweging aangepast aan het eigen lichaam. 

Uiteraard blijft veiligheid de grootste prioriteit. Daarom vraagt het integreren van beweging in het herstelproces een goed multidisciplinair kader, met aandacht voor de klinische en medische implicaties.

Omdat er tot op heden weinig specifieke richtlijnen bestonden rond fysieke activiteit voor personen met een eetstoornis, werkte een internationale groep gezondheidswerkers en onderzoekers de Safe Exercise at Every Stage: Athlete (SEES-A) richtlijn uit rond beweging bij (top)sporters met een eetstoornis (2020): www.safeexerciseateverystage.com. Als gespecialiseerde gezondheidsprofessional vind je in deze SEES-A richtlijn enkele belangrijke criteria om je beslissing te maken. Een kleurencode symboliseert de fases waarin een sporter zich kan bevinden en de mate van beweging die mogelijk is.

Lees ook de bewegingsadviezen voor personen met eetproblemen en eetstoornissen en de informatie rond compulsief beweeggedrag of bewegingsdrang. Niet alleen het eetgedrag, maar ook beweeggedrag, kan uit balans geraken bij personen met een eetprobleem of eetstoornis. 

Als sporter heb je extra noden op vlak van voeding. Voeding is dé brandstof voor je lichaam. Bij Eetexpert zetten we in op het versterken van eetvaardigheden, ook wel eetcompetenties genoemd. Deze vaardigheden vormen dé basis voor evenwichtig eetgedrag. Evenwichtig eetgedrag staat daarbij voor meer dan alleen de voeding die je eet. Onderzoek toont aan dat mensen met stevige eetvaardigheden minder symptomen en kenmerken van eetstoornissen rapporteren. Deze fiche neemt je mee op weg rond de vier eetvaardigheden: Fiche

De vier eetvaardigheden zijn voor elke sporter belangrijk, onafhankelijk of je als recreant of professionele atleet sport. De invulling ervan verschilt wel en wordt voor elke sporter individueel bepaald onder meer op basis van je leeftijd, geslacht, beoefende sport en het sportstadium waarbinnen je traint.

Onthoud daarbij: De basis voor elke sporter is een evenwichtig voedingspatroon.
Als recreatieve sporter levert een afwisselend eetpatroon, volgens de voedingsdriehoek, je alle voedingsstoffen die je lichaam nodig heeft. Wie meer prestatiegericht traint (2-3 trainingen of +- 5u training per week) kan deze uitbreiden met sportvoeding.

Gezond sporten biedt onderbouwde informatie over toereikende voeding én bespreekt veel voorkomende vragen rond voeding. Ze zijn een betrouwbare partner voor sporters als het gaat over (sport)voeding en veilig sporten in het algemeen.

Ben je op zoek naar begeleiding bij je eetgedrag of voedingskeuze? Wij verwijzen je graag naar een ervaren sportdiëtist. Neem contact op met onze verwijslijn met vermelding van je leeftijd, woonplaats en een korte beschrijving van je vraag.