Problemen met eten en gewicht komen voor op een continuüm, van normale strubbelingen, over (beginnende) eetproblemen, tot ernstige eetstoornissen. Eerstelijnsteams kunnen een belangrijke rol spelen in het begeleiden van normaal ontwikkelend eetgedrag, en in het voorkomen van probleemgedrag.
Een gezonde leefstijl is veel meer dan gezond eten en voldoende bewegen. Een gezonde leefstijl omvat ALLES: Afwisselend eten, Leuk bewegen, Lief zijn voor jezelf, Emoties hanteren en Slapen.
Onze ALLES-fiche kan gebruikt worden om een gezonde leefstijl te bespreken met de cliënt.
Infofiche gezonde leefstijl ALLES
Een gezonde leefstijl is afwisselend eten, leuk bewegen, lief zijn voor jezelf, emoties hanteren en slapen.
Infofiche
– 229 KB
Bij een hapering in eetgedrag waar nog geen sprake is van een eetprobleem of eetstoornis, wordt er ingezet op het versterken van eetcompetenties om erger te voorkomen. Satter [19] beschrijft eetcompetenties op vier verschillende domeinen: structuur, attitude, variatie en regulatie.
Geregeld: heeft te maken met alles rond het plannen en organiseren van maaltijden.
Genieten: heeft te maken met alles rond het plezier dat eten en voeding mag geven.
Gevarieerd: heeft te makenmet de mate van variatie in het voedingspatroon.
Genoeg: heeft te maken met het luisteren naar interne honger en verzadigingssignalen van ons lichaam.
De vier vaardigheden kunnen niet zonder elkaar: allen zijn nodig om te kunnen spreken van eetcompetent eetgedrag. Dit vormt een evenwicht tussen te weinig en te veel controle. Door belang te hechten aan de vier vaardigheden bij het begeleiden van de cliënt kan de hulpverlener het evenwicht bewaren tussen de vaardigheden. Het zorgt ervoor dat de balans bewaard blijft en dat de cliënt niet op één van de vaardigheden gaat doorschieten ten koste van de andere vaardigheden. Eetcompetenties zorgen daardoor voor een beschermend jasje op vlak van voeding en eten. Het helpt bij het uitbouwen van een gezonde houding t.o.v. eten en het kan bijsturen bij cognities die eet-en gewichtsproblemen in de hand kunnen werken, bijvoorbeeld: een sterk zwart-wit denken over wat gezond is of een te rigide vasthouden aan wat men wel of niet eet.
Het is van belang steeds te vertrekken vanuit het kader van de cliënt. Een receptenboek vol voedzame maaltijden aan de cliënt bezorgen zal weinig zin hebben als de cliënt niet weet hoe hij/zij deze kan bereiden of deze maaltijden niet lekker vindt. Met iemand aan de slag gaan om meer variatie aan te brengen in het voedingspatroon zal pas lukken als er aan de slag gegaan wordt met de persoonlijke doelen van de cliënt en niet als bepaalde voedingsmiddelen worden voorgeschreven omdat ze “gezonder” zijn. Het kan daarbij handig zijn om in te voegen bij de eetcompetenties waarin de persoon wel al voldoende vaardig is. Hoe kunnen de reeds aanwezige vaardigheden gebruikt worden om de cliënt te versterken op de andere vaardigheden?
Daarnaast is het belangrijk om steeds in het achterhoofd te houden dat de focus blijft liggen op het groeiproces en mogelijkheden tot groei. Succes wordt niet bepaald door het wel of niet aanwezig zijn van een bepaald gedrag (bv. het proeven van een bepaald voedingsmiddel). Succes wordt bepaald door de cliënt die zijn groeiproces in eigen handen neemt en vandaaruit meer zicht krijgt op de sterktes die hij kan inzetten om doelen te bereiken.
Haperingen op vlak van “geregeld” kunnen bestaan uit moeite hebben met het aanbrengen van een structuur op vlak van eten, geen tijd maken om te eten, problemen hebben bij het plannen van wat er gegeten wordt, moeilijkheden met het vertalen van een eetplan in een boodschappenlijstje, niet weten hoe men een voedzame maaltijd kan samenstellen. Idealiter eet men elke dag drie maaltijden aangevuld met twee à drie tussendoortjes. Men zorgt daarbij best voor lekkere en voedzame maaltijden die ervoor zorgen dat men verzadigd blijft tot het volgende eetmoment. Op die manier is het gemakkelijker om vast te houden aan het eetschema en heeft men minder de neiging om te snoepen tussendoor. Kijk voor inspiratie naar de voedingsdriehoek en op de website ‘Zeker Gezond’.
Mogelijke interventies zijn:
Haperingen op vlak van “genieten” kunnen bestaan uit het zich niet kunnen toestaan van verboden voedsel, niet kunnen/durven genieten van eten, schuldgevoelens bij wat men eet.
Interventies kunnen bestaan uit:
Haperingen op vlak van variatie bestaan uit een te éénzijdig voedingspatroon, moeilijkheden met het eten van voedingsmiddelen die men niet kent maar ook vasthangen aan het idee dat voeding altijd lekker moet zijn.
Sommige mensen vinden het gemakkelijk om nieuwe voedingsmiddelen te proberen. Bij anderen kan experimenteren en nieuwe zaken proberen veel spanning geven. Het kan dan soms helpen om het proces van proeven en experimenteren in comfortabelere kleine stapjes op te delen: starten met 1 voedingsmiddel, combineren met iets dat men graag eet, klaarmaken m.b.v. de favoriete bereidingswijze, enz. Mensen die erg veel moeite ervaren om hun voedingspatroon uit te breiden, kunnen ook beroep doen op professionele hulp van een gespecialiseerde diëtiste of psycholoog.
Haperingen op vlak van regulatie kunnen bestaan uit het negeren van honger- of verzadigingssignalen, eten om andere redenen dan fysieke honger, het niet kunnen verdragen van een kleine honger. Naargelang de hapering kunnen verschillende interventies interessant zijn:
Andere aandachtspunten op vlak van afwisselend eten:
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – afwisselend eten
Afwisselend eten is meer dan alleen wat je eet.
Infofiche
– 824 KB
Op vlak van beweeggedrag zijn er verschillende mogelijk doelen, afhankelijk van de situatie van de cliënt: meer bewegen, minder bewegen (bv. Bij bewegingsdrang), plezierig bewegen waarbij men contact maakt met het lichaam en de eigen grenzen goed kent, het versterken van beweegvaardigheden. Regelmatig bewegen is een belangrijk onderdeel van een gezonde leefstijl. Bewegen aanmoedigen bij de cliënt is dus zeker een goed idee. Toch is het van belang om te weten wat de functie van het bewegen is voor de cliënt: beweegt hij/zij uit plezier? Omwille van de sociale contacten? Voor de uitdaging? Prima!
Beweegt de cliënt hoofdzakelijk om zijn lichaam te veranderen en/of te compenseren voor de geconsumeerde calorieën, dan is aanmoedigen geen goed idee! Het is beter om in dat geval in te zetten op lichaamstevredenheid.
Veranderingen in fysieke activiteit hoeven niet zo “groots” te zijn: ook met kleine dagdagelijkse veranderingen kunnen een winst op vlak fysieke activiteit betekenen. Wanneer men meer wil bewegen is “Elke stap telt” bijvoorbeeld erg letterlijk te nemen. Zaken die men bijvoorbeeld samen met de cliënt kan doen:
Voor meer informatie en inspiratie kunnen hulpverleners en cliënten terecht op de bewegingsdriehoek van het Gezond Leven.
Voor een professionele ondersteuning op vlak van beweeggedrag kan de cliënt met een verwijsbriefje van een arts terecht bij een BOV-coach in de buurt (kostprijs 5 euro per kwartier). Een BOV-coach kan hen helpen om manieren te vinden om beweging in het leven van de cliënt in te bouwen. Informatie over het BOV-aanbod staat hier.
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – leuk bewegen
Leuk bewegen is gepast bewegen + stilzitten onderbreken + plezier beleven.
Infofiche
– 352 KB
Het zelfbeeld is de manier waarop men over zichzelf denkt. Het zelfbeeld geeft aan wie men is en wat er bij zichzelf past en wat niet.
Weten wie je bent is erg belangrijk maar het vraagt vaak tijd om te ontdekken wie je precies bent. De ontwikkeling van het zelfbeeld kan gestuurd worden door op zoek te gaan naar ervaringen en op die manier ontdekken wat men leuk vindt, wat er bij zichzelf past en wie men is. Ideaal is een zelfbeeld dat bestaat uit zowel positieve als negatieve elementen: men weet waar men goed in is en wat men minder goed kan. Zelfwaardering gaat dan weer over de manier waarop men zijn/haar zelfbeeld waardeert. De zelfwaardering wordt niet enkel bepaald door hoe we onszelf zien maar ook door hoe anderen ons zien en hoe de maatschappij ons ziet. De evaluatie van bepaalde kenmerken van onszelf kan ook beïnvloed worden door hoe anderen of de maatschappij deze kenmerken beoordelen. Iemand met een gezonde zelfwaardering heeft een duidelijk zicht op zijn sterktes maar kan ook zijn minder goede kanten en zwaktes accepteren. Dit leidt tot vertrouwen in zichzelf en in zijn mogelijkheden om moeilijkheden te overwinnen.
Het lichaamsbeeld is een deel van het zelfbeeld. Om van een evenwichtig en positief lichaamsbeeld te spreken moet er bovendien voor meer zaken aandacht zijn dan voor uiterlijk alleen. Een positief lichaamsbeeld omvat thema’s zoals uiterlijk, gezondheid, bewustzijn, functie, plezier en diversiteit. Werken aan een positief lichaamsbeeld kan dan ook binnen elk van deze thema’s. Een evenwichtig zelf- en lichaamsbeeld en een gezonde zelfwaardering beschermt tegen heel wat psychische problemen o.a. de ontwikkeling van eet- en gewichtsstoornissen. Mogelijke doelen zijn werken aan het zelfbeeld, werken aan het lichaamsbeeld, bijsturen van negatieve zelfwaardering, het opsporen van maladaptieve cognities en selftalk, aanpak perfectionisme en het verminderen van preoccupatie met gewicht en lichaamsvormen: De cliënt leren naar zijn persoonlijke vooruitgang te kijken in plaats van zich te vergelijken met anderen.
Het is als hulpverlener belangrijk om niet mee te gaan in de negatieve zelfmonoloog van de cliënt. Blijf als hulpverlener steeds aandachtig voor de krachten en talenten van de cliënt. Onze aandacht heeft de neiging om zich te richten op wat er niet goed gaat daarom ziet hij/zij mogelijk zijn/haar eigen krachten of talenten niet meer. Het is daarom des te belangrijk om er als hulpverlener wel steeds oog voor te blijven hebben.
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf
Een positief lichaamsbeeld als deel van een gezonde lefstijl.
Infofiche
– 181 KB
Emoties worden vaak voorgesteld als goede en slechte emoties, toch zijn emoties in essentie niet slecht of goed. Elke emotie heeft een eigen functie, en ook de emoties die niet zo leuk aanvoelen horen bij het leven. Leren om emoties te accepteren en ze te leren verdragen is dan ook een belangrijke beschermende factor die het risico op de ontwikkeling van eet- en gewichtsproblemen verlaagt.
Werken aan een betere emotieregulatie kan door:
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – Emoties hanteren
Omgaan met emoties als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 908 KB
De hoeveelheid slaap die iemand nodig heeft, verschilt tussen mensen en varieert ook naargelang de leeftijd. Baby’s slapen tot 16u per dag, voor kinderen en adolescenten wordt een slaapduur tussen de 8 en 11u aangeraden en de gemiddelde “normale” slaapduur voor volwassenen is 7 a 8 uur [63]. Kleine individuele verschillen in slaapduur zijn mogelijk maar extreme afwijkingen van deze range leiden mogelijk tot gezondheidsproblemen. Of de hoeveelheid slaap voor iemand voldoende is wordt gedefinieerd aan de hand van: spontaan wakker worden en het gevoel te hebben van fris en alert te zijn [64].
Kijk voor meer informatie naar onze fiche: “Slaap”.
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – slaap
Slaap als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 1.3 MB
