Stappenplan overgewicht volwassenen – huisarts

Oorzaken van overgewicht

Leefstijl

• Eetpatroon: frequentie van maaltijden, selectief eten (vermijden van vetten en zoetigheden vs. te rijk of energiedens voedsel eten, gesuikerde dranken), portiegrootte (te groot/ te klein), vasten, dwangmatig gezond eten, eetbuien of controleverlies tijdens het eten, eetlust. De huisarts kan gebruik maken van het Vlaamse BV-SM instrument, gebaseerd op de REAP [29], waarmee de huisarts op zeer korte termijn zicht krijgt op problemen op vlak van eetpatroon. Een andere optie is de patiënt een eetdagboek te laten invullen en hierop een eerste blik werpen op basis van de actieve voedingsdriehoek [30]. Belangrijk is wel dat als men de patiënt een eetdagboek laat bijhouden, de huisarts hier ook effectief gebruik van maakt.
• Beweegpatroon en patroon van sedentair gedrag: mate van sport, beweging, sedentair gedrag (vroeger en nu). De huisarts kan gebruik maken van het BV-SM instrument [29].
• Slaappatroon: chronische slaapdeprivatie kan leiden tot vermoeidheid, wat kan resulteren in een verminderde fysieke activiteit. Verder zorgt een slaaptekort voor hormonale veranderingen die de calorie-intake kunnen beïnvloeden. Los daarvan kan slaapdeprivatie invloed hebben op het gewicht van de patiënt [5].
• Roken, alcohol of drugs: stoppen met roken en gewicht, invloed alcohol op gewicht, mogelijk om eetlust of gewicht te beïnvloeden.

Medicatie

Medicatie die kan leiden tot gewichtstoename zijn: corticosteroïden, antipsychotica, anti-migraine middelen, insuline, orale antidiabetica, antidepressiva, bètablokkers, anticonvulsiva en hormonale medicatie [31, 32].

Aanvulling 11/10/2022: een overzicht van medicatie geassocieerd met gewichtstoename vind je in deze tabel uit Savas et al., 2019.

Lichamelijke oorzaken en gevolgen

Overgewicht en obesitas worden in sommige gevallen (mede) veroorzaakt door een genetisch syndroom of een somatische aandoening. Hoewel slechts een zeer klein aandeel van de mensen met obesitas een genetische aandoening hebben, is het toch belangrijk om deze oorzaken na te gaan. Zeker wanneer de eetgewoonten vrij normaal zijn en er specifieke bijkomende symptomen aanwezig zijn, dient men interne aandoeningen in overweging te nemen [1].

De huisarts vraagt advies bij een endocrinoloog of geneticus bij (vermoeden van): hypothyreoïdie, Cushingsyndroom, hyperinsulinisme, syndroom van Down, Prader-Willi syndroom, Bardet-Beidl syndroom, Alström syndroom, Albright hereditaire osteodystrofie, Carpenter syndroom, MOMO syndroom, Rubinstein-Taybi syndroom, leptinedeficiëntie of psuedotumor cerebri [31, 32, 33]. De huisarts besteedt verder ook aandacht aan symptomen van andere onderliggende oorzaken zoals chronische ziekten met bewegingsbeperking, polycysteusovariumsyndroom (PCOS = hirsutisme, onregelmatige menses, acne), neurologische afwijkingen of verminderde visus of gezichtsveldbeperking (hypofysaire insufficiëntie) [20].

Om na te gaan wat de oorzaak is van het overgewicht en of er al sprake is van een weerslag op de lichamelijke conditie, is het belangrijk een bloeddrukmeting, algemene inspectie van de huid, hart- en longauscultatie en palpatie van de schildklier uit te voeren [1].

De lichamelijke gevolgen van het overgewicht op de gezondheid dienen ingeschat te worden. Een overzicht [26, 34]:

• Cardiovasculair: hypertensie, hart- en vaatziekten, congestief hartfalen, cor pulmonale, veneuze insufficiëntie en veneuze trombose, spataderen, longembolie, leukemie, multipel myeloom, lymfoom.
• Metabool: insulineresistentie, dyslipidemie, metabool syndroom, diabetes mellitus type 2, hyperurikemie
• Respiratoir: asthma (door o.a. Gastro-oesofagale reflux), obstructieve slaapapneu, obesitas hypoventilatie (Pickwick) syndroom, dyspneu
• Gastro-intestinaal: niet-alcoholische leversteatose, levercirrose, gastro-oesofagale reflux (gerd), pyrosis, cholecystitis, galstenen, hernia, slokdarm, dunne darm-, colon-, rectum-, lever-, galblaas- of pancreaskanker
• Neurologisch: beroerte, idiopathische intracraniële hypertensie, meralgia paresthetica
• Musculoskeletaal: axiale artritis, jicht, skeletafwijkingen (artrose, pes planus/platvoeten), lage rugpijn en pijn in de benen, verminderde mobiliteit, gewrichtslast
• Reproductief systeem: polycystisch ovariumsyndroom, infertiliteit, menstruatieproblemen, zwangerschapscomplicaties, hirsutisme, hypogonadisme (mannen), prostaatkanker (mannen), endometrium-, baarmoederhals-, eierstok, of borstkanker (vrouwen)
• Dermatologisch: huidinfectie, striae, slechtere wondheling, maceratie in de huidplooien, karbonkel, cellulitis, lymfoedeem, intertrigo, acanthosis nigricans
• Renaal: urinaire (stress) incontinentie, proteïnurie, nefrotisch syndroom, obesitas-gerelateerde glomerulopathie, hyperurikemie, nierkanker
• Andere: paradontale aandoeningen, complicaties van anesthesie, zweten

Sociaal economische situatie

Hoewel overgewicht en obesitas toenemen in alle lagen van de bevolking, blijkt dat obesitas vaker voorkomt bij personen met een lage sociaal economische status [35]. Een hoge socio-economische status is geassocieerd met meer lichaamsbeweging (vooral in de vrije tijd) en meer evenwichtige eetgewoonten, waar personen in kansarmoede er vaak een meer ongezonde leefstijl op na houden.