Stappenplan overgewicht volwassenen - Huisarts - Anamnese - Screening eetstoornissen

Spoor eetstoornissen op

Screeningsvragenlijsten

Uit onderzoek blijkt dat personen met een eetbuistoornis vroeger en ernstiger obesitas ontwikkelen. Ze hebben grotere fluctuaties in het gewicht en meer ongemakken van het gewicht. Er is sprake van meer problemen op vlak van sociaal functioneren en functioneren op het werk, er is meer psychologische stress en er zijn meer problemen op vlak van zelfwaardering [15].

Er zijn twee vragenlijsten ontwikkeld voor de eerste lijn en in het bijzonder de huisartsenpraktijk: de SCOFF en de ESP.

SCOFF:

Wekt u braken op omdat u zich met een “volle maag” niet goed voelt? (“Sick”)

Bent u bang dat u geen controle meer heeft over de hoeveelheid die u eet? (“Control”)

Bent u meer dan 6 kg afgevallen in 3 maanden tijd? (“One stone”)

Denkt u dat u te dik bent, terwijl anderen vinden dat u mager bent? (“Fat”)

Vindt u dat voedsel een belangrijke plaats inneemt in uw leven (“Food”)

ESP (Eating disorder Screen for Primary care):

Bent u tevreden over uw eetgewoonten? *

Eet u ooit wel eens in het geheim?

Heeft uw gewicht invloed op hoe u zich voelt?

Hebt u nu last van een eetstoornis, of heeft u dat in het verleden ooit gehad?

De score op de SCOFF en de ESP wordt bepaald door een punt te tellen per “ja”-antwoord (uitgezonderd de eerste vraag van de ESP, waar een punt wordt geteld indien het antwoord “nee” is). De sensitiviteit van beide lijsten ligt redelijk hoog, de specificiteit iets minder. Beide zijn geschikt om een eetstoornis uit te sluiten. Voor zowel de SCOFF als de ESP geldt dat kans op een eetstoornis tussen de 25 en 40% bij een score van 2/5 of hoger. Indien deze score behaald wordt op minstens een van beide vragenlijsten, is een verdere exploratie aangewezen. Eventueel kan de huisarts hiervoor doorverwijzen naar een psycholoog. Het afnemen van de vragenlijsten neemt niet veel tijd in beslag en is dus praktisch haalbaar in een huisartsenpraktijk [36].

Fysieke signalen

Omdat eetstoornissen verborgen kunnen zijn achter een andere problematiek of weinig opvallen als de betrokkene het niet direct als een klacht of probleem naar voren schuift, moet men er toch bedacht op blijven. Zelfs zonder een expliciete hulpvraag rond eten of gewicht kan de huisarts signalen detecteren van een ontwikkelend eetprobleem. Wanneer de huisarts een of enkele van deze symptomen opmerkt, is het aangewezen deze verder te verkennen via anamnese en klinisch onderzoek. Opgelet, een eetstoornis kan ook optreden zonder duidelijke lichamelijke signalen of symptomen [25].

Algemeen	– opvallend verlies, toename of schommelingen in gewicht – intolerantie voor koude – gevoel van zwakheid – moeheid of loomheid, slaperigheid – duizeligheid – flauwvallen – ‘hot flashes’, periodes van zweten
Mond en gebit	– scheurtjes of wondjes in de mond – tanderosie en caries – perimolyse (decalcificatie van de tanden als gevolg van aantasting door maagzuur) – vergrootte speekselklieren
Cardiorespiratoir	– pijn in de borst – hartkloppingen – aritmieën – bradycardie – kortademigheid – oedeem
Gastro-intestinaal	– maagklachten (epigastrische pijn) – vroege verzadiging, vertraagde maaglediging – gastro-oesofagale reflux – bloed overgeven (hematemesis) – aambeien en rectale verzakking – constipatie
Endocrien	– amenorroe of onregelmatige maandstonden – verminderd libido – lage botdichtheid – onvruchtbaarheid – afwijkingen in de elektrolyten
Neuropsychiatrisch	– beroerte – geheugenverlies / slechte concentratie – slapeloosheid – depressie / angst / obsessief gedrag – zelfverwonding – suïcidale gedachten / zelfmoordpoging
Dermatologisch	– lanugo haar – haarverlies – gele verkleuring van de huid – eelt of littekens op de rugzijde van de hand (teken van Russell) – slechte wondheling

Eet- en beweeggedrag

Een overzicht van signalen op vlak van eet- en beweeggedrag [37, 38]:

reoccupatie	– voortdurend bezig zijn met eten, lijnen en calorieën tellen – bezoeken van allerlei websites over eten en lijnen – overheersende wens te vermageren – piekeren over eten, schuldgevoel over ’te veel’ eten
Te weinig eten	– maaltijden overslaan – stiekem weggooien van eten – vaak aangeven ‘geen honger’ te hebben – herhaalde excuses om niet te hoeven eten – vermijden van sociale situaties waarin gegeten wordt – treuzelen of ‘spelen’ met eten tijdens maaltijden – langzaam eten en lang kauwen – veel water drinken (om honger te stillen) – wens voor een volledig lege maag
Te veel eten	– eten van abnormaal grote hoeveelheden voedsel – vaak sneller eten dan normaal – gevoel eten niet meer onder controle te hebben, met schuld- of onrustgevoelens achteraf – stiekem eten – stiekem hamsteren van voedsel (bijv. op eigen kamer) – na het eten naar het toilet gaan (om te braken) – stiekem gebruik van laxeermiddelen, plas- of dieetpillen
Selectief eten	– caloriearm eten en drinken – gewoon eten ’te vet’ vinden – overdreven veel light-producten eten – mijden van vet en zoet voedsel
Te veel bewegen	– beweging interfereert met belangrijke activiteiten – bewegen op ongepaste tijdstippen of in ongepaste settings – blijven bewegen ondanks blessures of ziekte – zelden gaan zitten of rust nemen
Bewegen of sporten als middel om lichaamsvorm of gewicht te veranderen	– rond etenstijd sporten – onvoldoende rekening houden met signalen van vermoeidheid of pijn – veelvuldig intensieve lichaamsoefeningen doen om calorieën te verbranden – steeds verder en ongecontroleerd opvoeren van intensiteit en frequentie – rigide oefenschema – schuldgevoelens wanneer beweging niet kan doorgaan

Psychosociale signalen

Psychosociale signalen van een eetstoornis [37]:

Welbevinden	– lage zelfwaardering, gebrek aan zelfvertrouwen – faalangst, perfectionisme en prestatiedrang (bijv. in sport, studie of werk) – sterke stemmingswisselingen, prikkelbaarheid – somberheid en negatieve kijk op zichzelf en de toekomst
Negatief lichaamsbeeld	– zichzelf lelijk en dik voelen – bang zijn om dik te worden – herhaaldelijk voor de spiegel of op de weegschaal staan – veel bezig zijn met gewicht en figuur – gewicht bepaalt humeur – denken en doe wordt gedomineerd door de wens slank te zijn – onvrede met of schaamte over het eigen lichaam – verhullende kleding dragen
Sociaal	– toenemend sociaal isolement – stelen van voedsel of geld (om voedsel of afslankmiddelen te kopen) – problemen op school of werk