Stappenplan beweging bij overgewicht en obesitas kinderen

Risicofactoren van overgewicht en obesitas bij kinderen

De etiologie van overgewicht en obesitas is zeer complex en kan niet verklaard worden door één enkele oorzaak. Overgewicht/obesitas is het resultaat van een complexe interactie tussen biologische, genetische, omgevings- en psychosociale factoren (Procter et al., 2007). Erfelijkheid speelt een belangrijke rol, maar kan de progressieve stijging  in de prevalentie van overgewicht en obesitas over de laatste decennia niet verklaren. Het is ondenkbaar dat onze genen de laatste 30 jaar zo zouden veranderd zijn. De genen bepalen in welke mate een kind vatbaar is om overgewicht of obesitas te ontwikkelen, maar het is de omgeving van het kind en de levensstijl die bepalen in welke mate dit werkelijk gebeurt (Procter et al., 2007). De belangrijkste risicofactor voor de ontwikkeling van overgewicht of obesitas als kind is de aanwezigheid van overgewicht of obesitas bij (één van) de ouders (Whitaker, 1997). Gezinsleden delen naast de genen immers ook andere factoren die mogelijks een rol spelen in de etiologie van overgewicht en obesitas, namelijk de omgeving en levensstijl. De levensstijl van de ouders en de omgeving waarin de kinderen opgroeien spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van voedings- en bewegingsgewoontes bij het kind (Fogelholm et al., 1999; Hodges, 2003). Een lage socio-economische status van de ouders maakt een kind kwetsbaarder voor de ontwikkeling van overgewicht en obesitas (Wang & Lim, 2012).

Overgewicht is een levensstijlprobleem en ontstaat wanneer de energiebalans, die aan de ene kant bestaat uit energie inname en aan de andere kant uit energieverbruik, in onevenwicht is (Bray, 1999). Namelijk, wanneer de energie inname groter is dan het totaal energieverbruik, met opstapeling van het energieoverschot in de vorm van vet als gevolg, ontstaat overgewicht of obesitas. Dit onevenwicht in onze energie-balans kan dus enerzijds veroorzaakt zijn door een te grote energie-inname, namelijk de voeding die het kind elke dag inneemt. De portiegroottes zijn de laatste jaren heel sterk toegenomen en energierijke en vette fast food zijn heel populair bij kinderen.

Wanneer we de andere kant van de energiebalans bekijken, namelijk het totaal energieverbruik, dan bestaat dit uit 3 componenten, het basaal energieverbruik (dit is de energie verbruikt in rust om de functies van het lichaam te doen werken, 60 à 70% van totaal energieverbruik), het energieverbruik nodig voor het verteren van het voedsel (15 à 20% van totaal energieverbruik) en de energie verbruikt tijdens fysieke activiteiten (20 à 25% van totaal energieverbruik) (Weinsier et al., 1998). Vooral een gebrek aan fysieke activiteit speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van overgewicht en obesitas bij kinderen. Energieverbruik tijdens fysieke activiteiten bestaat zowel uit energie verbruikt tijdens gestructureerde en geplande activiteiten als tijdens spontane, ongeplande activiteiten (Levine, 2004). De automatisering van onze maatschappij nodigt uit tot een sedentaire levensstijl. Bij kinderen vormt TV-kijken en computerspelletjes de grootste concurrent van actief bewegen en sporten.

In zeldzame gevallen kunnen erfelijke ziekten, gebruik van bepaalde medicatie of hormonale problemen ook overgewicht of obesitas veroorzaken (Bray, 1999). Overgewicht en obesitas is dus een complex probleem dat ontstaat door interactie tussen genetische aanleg en de omgeving (zowel de schoolomgeving, thuisomgeving als de samenleving) waarin kinderen opgroeien (Procter et al., 2007).