Stappenplan beweging bij overgewicht en obesitas kinderen

Behandeling van overgewicht en obesitas bij kinderen

Gezondheidsproblemen

Obesitas is een risicofactor voor heel wat gezondheidsproblemen op volwassen leeftijd (Skolnik & Ryan, 2014). Vroeger werd obesitas bij kinderen niet echt geassocieerd met gezondheidsrisico’s, maar door het steeds zwaarder worden van de zwaarste kinderen, en de stijgende prevalentie van die zwaarste groep, wordt overgewicht en obesitas bij kinderen ook meer en meer geassocieerd met een aantal gezondheidsrisico’s (bv. metabool syndroom, diabetes type 2, hypertensie, dislipidemie, slaapstoornissen, orthopedische complicaties) (Daniels, 2006; Friend et al., 2013). Bovendien is het zo dat obesitas tijdens de kindertijd een risicofactor vormt voor obesitas op latere leeftijd en dit risico neemt toe met de graad van overgewicht (Whitaker et al., 1997). Tachtig procent van de kinderen met obesitas heeft ook als volwassene gezondheidsproblemen (Dietz, 1998).

Mentale gezondheid

Naast deze negatieve effecten van obesitas op de lichamelijke gezondheid van kinderen, heeft overtollig lichaamsgewicht ook een invloed op de mentale gezondheid van kinderen (Warshburger, 2005). Kinderen met overgewicht en obesitas worden vaak uitgesloten en gepest.

Gezien de gezondheidsproblemen die gepaard gaan met obesitas, dient er in eerste instantie ingezet te worden op preventie van overgewicht en obesitas, reeds bij jonge kinderen. Maar aangezien ruim 20% van de Vlaamse kinderen en jongeren reeds overgewicht of obesitas heeft en om te vermijden dat obese jongeren obese volwassenen worden, is het noodzakelijk om effectieve programma’s te ontwikkelen voor de behandeling van overgewicht en obesitas bij kinderen.

Getrapte zorg

Bij de behandeling van overgewicht en obesitas bij kinderen wordt er gewerkt met een getrapt behandelingsmodel, met drie interventieniveaus naargelang de ernst van de problematiek (Barlow et al. 2007; Braet et al., 2007): 1) voor kinderen jonger dan 8 jaar of met risico op de ontwikkeling van overgewicht (<130% overgewicht), kan de interventie exclusief op de ouders/zorgfiguren gericht worden, 2) voor kinderen met een matige vorm van overgewicht of obesitas (130-180% overgewicht), is deelname van het kind aan een groepsprogramma binnen multidisciplinaire ambulante zorg wenselijk (Moens et al., 2010), 3) voor kinderen met een ernstige vorm van obesitas (>180% overgewicht) is behandeling binnen een multidisciplinaire residentiële setting (MPC Zeepreventorium, De Haan) aangewezen (Braet et al., 2003, 2004; Deforche et al., 2003, 2004). Het multidisciplinaire team bij de behandeling van kinderen met overgewicht of obesitas bestaat uit een arts, diëtist, psycholoog/orthopedagoog/psychiater en bewegingsdeskundige of kinesitherapeut.

Meer info per zorgberoep

Gewichtsherstel

Het doel van elke behandeling is een geleidelijke gewichtsdaling bij de oudere kinderen of kinderen met obesitas (Shonfeld-Warden & Warden, 1997). Bij jongere kinderen of kinderen met overgewicht, volstaat meestal een behoud van het gewicht aangezien kinderen nog groeien (Shonfeld-Warden & Warden, 1997). In ieder geval, is het nu om gewichtsverlies of gewichtstagnatie te bekomen, moet er gezorgd worden voor een negatieve energiebalans. Dit kan enerzijds door de calorie-inname te beperken en anderzijds door het activiteitsniveau te verhogen.

Voeding

Calorie-inname wordt bij kinderen best beperkt door middel van een evenwichtige voeding (volgens de actieve voedingsdriehoek, VIGEZ), en niet door onevenwichtige diëten waarbij men de kans loopt dat de kinderen bepaalde voedingstoffen noodzakelijk voor de groei gaan missen (Robinson, 1990; Van Winckel & Vereecken, 2001). Voor concrete voedingsadviezen voor kinderen met overgewicht en obesitas, zie Van Winckel & Vereecken (2001). Gezonde recepten zijn terug te vinden in Joossens & Elslander (2007).

Op korte termijn is het effect van een verminderde calorie-inname veel groter dan dat van een verhoogde fysieke activiteit (Ballor & Keesey, 1992; Epstein et al., 1996). Een nadeel van caloriebeperking is echter dat dit vaak gepaard gaat met verlies van vetvrije massa (waaronder spiermassa) (Caroli & Burniat, 2002). Bij verlies van spiermassa zal minder energie verbruikt worden in rust en is er dus een daling van het basaal metabolisme (Maffeis et al., 1992). Het basaal metabolisme vormt het grootste aandeel in het totaal energieverbruik. Indien het basaal metabolisme gedaald is, betekent dit dus dat er in rust minder energie zal verbruikt worden dan voor het gewichtsverlies, waardoor er steeds minder energie mag opgenomen worden om de balans negatief te houden of in evenwicht te brengen (Maffeis et al., 1992). Fysieke activiteit is vooral belangrijk om het verlies van spiermassa tegen te gaan en de positieve effecten van caloriebeperking te faciliteren (Sothern et al., 1999). Op middellange of lange termijn is een actieve levensstijl belangrijk om het gewichtsverlies te behouden en herval tegen te gaan (Tremblay et al., 1999).

Fysieke activiteit

Verhoogde fysieke activiteit vormt een belangrijke component in de gewichtscontrole van kinderen met overgewicht en obesitas omwille van volgende positieve effecten:

• Verhoogde fysieke activiteit doet het energieverbruik toenemen waardoor een negatieve energiebalans gemakkelijker bereikt wordt dan met caloriebeperking alleen (Epstein et al., 1984).
• Fysieke activiteit zorgt voor het behoud of de toename van vetvrije massa en basaal metabolisme (Gutin & Manos, 1993).
• Fysieke activiteit van voldoende hoge intensiteit verbetert de fitheid (Bar-Or, 1993).
• Fysieke activiteit heeft een positief effect op het psychosociaal welzijn van kinderen met overgewicht en obesitas (Friedman & Brownell, 1995).

Multidisciplinair

Een behandeling voor kinderen met overgewicht of obesitas wordt best begeleid door een multidisciplinair team van deskundigen: voedingsadvies door een diëtist, psychologische begeleiding door een psycholoog, medische begeleiding door een arts en bewegingsadvies door een bewegingsdeskundige of kinesitherapeut.