Stappenplan
Basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen bij kinderen
Dit stappenplan brengt verschillende basiselementen samen bij de preventie en aanpak van eetproblemen en gewichtsproblemen bij kinderen.
Risicofactoren voor ondergewicht
Risicofactoren voor onvoldoende voedselinname/ ondergewicht/ondervoeding
Uiteraard zijn er verschillende medische aandoeningen die gewichtsverlies kunnen veroorzaken, zoals infecties, malabsorptie, voedingsallergieën tumoren, hormonale verstoringen, type 1 diabetes, metabole aandoeningen enz. (zie verder).
Psychosociaal dient ook rekening gehouden te worden met mogelijke verwaarlozing of mishandeling.
Daarnaast kunnen voedings- en eetproblemen onvoldoende voedselinname teweegbrengen. De oorzaken kunnen onderverdeeld worden in verschillende categorieën (Eetexpert, 2014; Grevesse et al., 2020; Kindermann, 2010; NVK, 2019):
Pedagogische problemen: De inname is minder dan gewenst, maar de groei en ontwikkeling verlopen normaal (zolang de inname voldoende blijft). Er is geen onderliggende lichamelijke oorzaak die verminderde eetlust veroorzaakt. Bezorgdheid bij de ouder gaat gepaard met contraproductieve controlestrategieën.
Selectief eetgedrag/sensorische voedselaversie, die verder gaat dan ontwikkelingsgebonden neofobie: Specifiek voedsel wordt geweigerd, o.b.v. smaak, geur, textuur… Dit kan leiden tot tekorten in micronutriënten, en komt vaker voor bij ontwikkelingsstoornissen, zoals ASS.
Eetproblemen als gevolg van een medische of biologische oorzaak: Hierbij beïnvloedt een medische oorzaak de eetlust, behoefte of inname. Denk aan
- (chronische) aandoeningen bv. van het hart, ademhalingsstelsel of spijsverteringsstelsel
- aversie ten gevolge van een maagdarminfectie, voedselallergie of –intolerantie
- fysieke belemmeringen die normaal eten of drinken bemoeilijken, zoals orofaciale misvormingen, misvormingen van het ademhalingsstelsel
- neurologische aandoeningen (die bv. gepaard gaan met slikstoornissen)
- prematuriteit/dysmaturiteit
Eetproblemen als gevolg van een vertraagde (mentale en/of psychomotorische) ontwikkeling of een ontwikkelingsstoornis: verstoord eetgedrag komt vaker voor bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen zoals mentale retardatie of ASS. Het kan gaan over syndromale (genetische) aandoeningen, waarbij er een combinatie is met medische oorzaken van verstoord eetgedrag.
Verschillende factoren kunnen samen een rol spelen, en de ernst kan variëren:
Het eetprobleem kan passen binnen normale “strubbelingen” die vaak voorkomen in ontwikkeling van eetgedrag, en er is geen impact op groei of ontwikkeling van het kind. Problemen in de voedingsrelatie tussen ouder en kind kunnen bijgestuurd worden via algemene psycho-educatie.
Het selectief eetgedrag zorgt voor (beperkte) tekorten bij het kind en/of problemen in de voedingsrelatie die professionele begeleiding of advies op maat vragen.
Er is sprake van pathologische voedselweigering: ernstige eet- of voedingsproblemen met extreem vermijdingsgedrag van vrijwel alle soorten voedsel. Het eetproces heeft een uitgesproken negatieve lading gekregen en is bijzonder verstoord (al dan niet met een aanvankelijk medische oorzaak), met gevolgen voor groei en ontwikkeling. Professionele begeleiding is noodzakelijk.
Materialen
Infofiche eetproblemen en autisme – in de zorg
Tools voor zorgverleners bij eetproblemen en autisme.
Infofiche
– 444 KB
Somatische oorzaken van verstoorde eetlust en gewichtsverlies
Hier brengen we een samenvatting van de oorzaken zoals beschreven in de richtlijn rond ondergewicht van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK, 2019).
Verminderde inname
Slikstoornissen
Link met ondergewicht en ondervoeding: Beïnvloedt de mogelijkheid tot adequate voedselinname en de ervaring bij het eten (bv. pijn, eetlust)
Oorzaken
- Mondmotorische problemen
- Vorm (anatomische afwijkingen)
- Coördinatie (neurologische afwijkingen)
- Obstructie (bv. door recidiverende ontsteking van de amandelen)
- Orale slijmvliesinfecties
- Slokdarmproblemen
- Pathologie van de bovenste luchtwegen
- Hartproblemen
Symptomen
- Verslikken (of hoesten) na iedere voeding
- kwijlen, orale infecties (bv. spruw, schimmelinfecties)
- aanhoudende pijn bij het slikken
- passageproblemen (obstipatie)
- afwijkende spraak-taalontwikkeling
Risicogroepen: kinderen met neurologische, syndromale en chromosomale afwijkingen (ontwikkelingsstoornissen) (bv. Down-syndroom, hersenverlamming (CP)); prematuur geboren kinderen
Obstipatie
Link met ondergewicht en ondervoeding: Kan buikpijn, verminderde eetlust en ongemak geven
Oorzaken
- Geen medische oorzaak: functionele obstipatie
- Aandoeningen van de darm (bezenuwing, misvorming, obstructie)
- Cystische fibrose/mucoviscidose
- Wervelkolomafwijkingen
- Hypothyreoїdie
- Diabetes insipidus/tekort aan antidiuretisch hormoon
- Allergie bv. koemelkallergie
- Coeliakie
- Gebruik van darmmotiliteitsvertragende medicatie
Risicogroepen: kinderen met ontwikkelingsachterstand
Verhoogd verlies
Braken/reflux
Oorzaken
- gastro-intestinale aandoening
- voedselallergie
- infecties
- neurologische, metabole, endocriene, cardiale en nefrogene aandoeningen
- intoxicatie
- Acuut: meestal infectie
- Chronisch: gastro-intestinale oorzaak
- Episoden: metabole en neurologische oorzaken, cyclisch braken (aanvallen van misselijkheid en braken met onbekende oorzaak, ‘buikmigraine’)
- Prodromaal of autonoom: functionele aandoening, cyclisch braken of migraine
- Vooral ’s ochtends: denk aan verhoogde hersendruk (hersentumor, hydrocefalie)
Malabsorptie
- Belangrijkste oorzaken: coeliakie (kan ook constipatie geven, zie eerder), parasitaire infecties (bv. Giardia lamblia, Cryptosporidium), cystische fibrose/mucoviscidose, allergische colitis en prikkelbare darmsyndroom (zoals ziekte van Crohn)
- Andere oorzaken van chronische diarree: voedselallergie, hyperthyreoïdie (gaat ook gepaard met verhoogd metabolisme), neuro-endocriene tumoren, pancreasinsufficiëntie, Zollinger-Ellisonsyndroom (zweren in duodenum), leverpathologie, metabole aandoeningen, galzoutmalabsorptie, auto-immuunenteropathie en immunodeficiënties
- Symptomen: Afwijkend defecatiepatroon, zoals diarree, ontkleurde ontlasting en bloed bij de ontlasting
- Bij diarree: Vooral aandacht indien chronisch en met groeiachterstand
- Denk ook aan kunstmatig opgewekte diarree i.k.v. Munchausen by proxy (misbruik van laxatieven)
Toegenomen behoefte
Oorzaken
- verhoging van het rustmetabolisme
- toegenomen activiteit
- verhoogde ziektefactor (en ziektefase)
- verlaagde energieabsorptiecoëfficiënt (wat opgenomen wordt door het lichaam is minder dan verwacht op basis van de voedselinname)
- hogere groeifactor (bv. inhaalgroei)
Risicogroepen: (chronisch) zieke kinderen (noot: chronisch ~meer dan 6 weken)
Meer info
Richtlijn ondergewicht NVK
Differentiaaldiagnose tussen eetstoornissen en andere oorzaken van ondergewicht
Belangrijkste referenties 
Eetexpert (2014). Groeiwijzer: smaakontwikkeling en eetgedrag. Verkrijgbaar via www.eetexpert.be.
Grevesse, P., Van Winghem, J., Franck, L., Dassy, M., Cormann, N. Charlier, D. & Hermans, D. (2020). Eetstoornissen bij kinderen. Percentiel, 25, 12-15.
Kindermann, A., Kneepkens, C.M.F. (2010). Voedings- en eetproblemen bij jonge kinderen. Praktische Pediatrie, 4, 174-9.
Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) (2019). Richtlijn ondergewicht. Beschikbaar via nvk.nl.