Dit digitale draaiboek heeft tot doel diëtisten uit de ambulante gespecialiseerde zorg voor eetstoornissen te ondersteunen bij de behandeling van adolescenten (>12j) en volwassenen met Anorexia Nervosa (AN), Boulimia Nervosa (BN) of Eetbuistoornis (BED – Binge Eating Disorder).
Deze werden verzameld tijdens de screening.
[11]
Meer informatie over laboratoriumonderzoek bij eetstoornissen .
Veel bloedwaarden zijn verstoord bij een eetstoornis. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is hypokaliëmie. Hypokaliëmie komt voor bij ondervoeding, malabsorptie, braken, diarree en overmatig zweten (na overdreven sporten). De meest voorkomende oorzaak is purgeergedrag. Een te lage concentratie aan kalium in het bloed kan leiden tot hartritmestoornissen, die fataal kunnen zijn.
Verder is het nuttig om te weten dat het totaal cholesterol, LDL-cholesterol en HDL-cholesterol mogelijk verhoogd zijn bij personen met AN, ondanks de beperkte voedselinname. Dit heeft verschillende mogelijke oorzaken, waaronder de verminderde productie van het enzym dat nodig is om cholesterol af te breken, een verhoogde absorptiegraad voor exogene cholesterol en de interactie tussen lipiden en hormonen (schilklierhormonen, stresshormonen, insuline) [44]. Het behoeft geen specifieke medicamenteuze of dieetbehandeling. De cholesterolwaarden herstellen zich meestal, maar niet altijd, met herstel van het gewicht en eetgedrag [44]. Bij cliënten met BN is de aanbreng van exogene cholesterol eerder te hoog, ook bij deze cliënten herstellen de waarden zich na normalisatie van het eetpatroon.
Er bestaan verschillende instrumenten die kunnen helpen om het eetgedrag en symptomen van de cliënt in kaart te brengen. Deze testen en/of vragenlijsten (bv. EDE, EDE-Q, Ch-EDE) worden door andere disciplines afgenomen, maar kunnen ook aan de diëtist zinvolle informatie verschaffen. Daarnaast bestaan er ook enkele vragenlijsten die door de diëtist zelf kunnen gehanteerd worden om het eetgedrag en/of symptomen te bevragen.
Om de ernst van de eetstoornissymptomen te bepalen, kan door de psychiater of klinisch psycholoog/orthopedagoog in de diagnostiekfase gebruik gemaakt worden van de Eating Disorder Examination (EDE) [45]. Dit semi-gestructureerd interview wordt algemeen beschouwd als de gouden standaard [6, 15]. Een diagnostisch interview zoals de EDE is echter heel tijdsintensief, en in de praktijk wordt vaak gewerkt met een combinatie van gespreksinformatie (patiënt en eventueel naasten), dossierinformatie (van andere hulpverleners) en vragenlijsten (bv. EDE-Q), eerder dan met een gestructureerd klinisch interview.
Indien het (Ch)EDE-interview wordt afgenomen, is het belangrijk dat dit gebeurt door iemand die hierin geschoold is (psycholoog of psychiater). De EDE bevat vier subschalen, respectievelijk ‘lijnen’, ‘zorgen over eten’, ‘zorgen over gewicht’ en ‘zorgen over de lichaamsvorm of het figuur’ [15]. De informatie die uit de EDE(-Q)bekomen wordt, kan interessant zijn voor de diëtist.
Verschillende vragenlijsten kunnen aanvullend worden gebruikt om klachten te inventariseren:
Naast het gebruik van gevalideerde meetinstrumenten kan er tijdens de behandeling ook gebruik gemaakt worden van metingen en registraties op maat van de cliënt, bv. onder de vorm van een eetdagboek. Hiermee kan probleemgedrag gemonitord worden, bv. bij bewust braken of ander compensatoir gedrag, eetbuien en overmatig bewegen [6].
Obsessief bewegen of sporten kan een vorm van compensatoir gedrag zijn. Het is daarom aangewezen om bewegingsgewoonten (soort beweging of sport, oefeningen, …), -frequentie en -duur na te vragen. Wees ook alert op de hoeveelheid sedentair gedrag. Sommige cliënten weigeren bijvoorbeeld te gaan zitten om op die manier meer calorieën te verbranden.
Om als compenserend gedrag te worden beschouwd, moeten deze gedragingen plaatsvinden met het oog op het beheersen van lichaamsvormen en gewicht, bv. na (gepercipieerd) te veel eten door de cliënt.
“Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen sporten en bewegingsdrang.
Beleeft de cliënt nog plezier aan het bewegen? Of voelt het aan als een verplichting?”
Bevraag:
Ambivalentie staat centraal in de strijd die door cliënten met een eetstoornis gevoerd wordt. Hoewel aan de problematiek heel wat negatieve aspecten verbonden zijn, zoals lichamelijke, psychische en sociale klachten, heeft de eetstoornis voor de cliënt vaak ook tal van niet te onderschatten positieve facetten (bv. stabilisatie van het gevoel van eigenwaarde, regulatie van negatieve emoties, gevoel van succes en controle).
Vaak gehoorde uitspraken zijn: “ik wil wel genezen, maar ik wil niet bijkomen”, “mijn eetstoornis is mijn beste vriend, maar ook mijn grootste vijand”, “Ik wil wel stoppen met eetbuien maar ik durf niet meer te eten”, “ik wil stoppen met braken, maar ik wil niet meer eten”, “ik wil wel bijkomen, maar enkel in spieren”.
Deze ambivalentie verklaart de vaak lage motivatie voor verandering, die evenwel kan variëren naargelang de verschillende symptomen van de eetstoornis. Zo kunnen cliënten bereid zijn om eetbuien te verminderen, maar kan de motivatie om strategieën voor gewichtsbeheersing af te bouwen, zoals streng of extreem lijngedrag, overmatige sportbeoefening en compensatoir gedrag (bv. bewust braken), opvallend lager zijn. Het is dan ook belangrijk om goed te verkennen wat men wil veranderen en waarvoor men gemotiveerd is.
Voor het inschatten van de motivatie kunnen verschillende motivatiekaders als leidraad gebruikt worden:
1. Onderzoek de veranderwens van uw cliënt.
De bereidheid om te veranderen kan in kaart gebracht worden met behulp van de veranderingscirkel van Prochaska en DiClemente (1992). Volgens dit model verloopt de verandering van gezondheidsgedrag over volgende stadia:
2. Het kader van Miller en Rollnick pleit ervoor om bij het bevragen van motivatie een motiverende gespreksstijl te gebruiken: wat is de veranderwens, wat is de behoudswens? De vraag is niet ‘of’ de client wil veranderen maar ‘wat’ de client zelf veranderd wil zien?. Voeg in op basis van gelijkwaardigheid [49, 24, 50].
Ryan & Deci roepen op om bij inschatting van motivatie vooral in te zoomen op de kwaliteit van de motivatie in plaats van de hoeveelheid motivatie. Versterk de kwaliteit van de motivatie door maximaal in te gaan op de psychologische basisnoden van uw cliënt. Zorg voor een bejegening die deze noden maximaal tegemoet komt [25].
3. Aangezien de motivatie voor verandering kan variëren tussen de verschillende symptomen van de eetstoornis, is het aangewezen om een symptoomspecifieke inschatting uit te voeren van de motivatie. Zowel aan het begin van de behandeling als in de loop van de behandeling [51]. Belangrijk hierbij is dat de diëtist zich focust op een gedrag of symptoom. Gewicht of gewichtsverlies is geen gedrag en dus geen goed thema om naar motivatie te peilen.
Meer informatie over de drie motivatiekaders en infofiche motivatie.
Kinderen en adolescenten met eetstoornissen worden soms op verzoek van hun ouders of andere steunfiguren “gestuurd” voor een behandeling. Het is dus zeker niet altijd zo dat het kind of de adolescent al bereid is om iets aan zijn of haar eetstoornis te veranderen [17].
Peil tijdens het diëtistisch onderzoek naar de motivatie van de jongere en pas gedurende het ganse behandelingstraject aangepaste motivatietechnieken toe.
Verzamel gegevens omtrent opleiding, werk/schoolsituatie, dienstverband, woonsituatie (thuiswonend, alleenwonend,…), samenlevingsvorm, kinderen, broers/zussen, gezinssamenstelling, leefomgeving, …
Bij kinderen en adolescenten zal de focus en de vorm van het diëtistisch onderzoek gedeeltelijk bepaald worden door het type van behandeling dat de cliënt en zijn gezin krijgen. Voor cliënten die gezinstherapie krijgen, beschouwt de diëtist de ouders en/of het gezin als expert in de voeding van het kind. Het diëtistisch onderzoek zal dus plaatsvinden in aanwezigheid van de ouders en/of familieleden, tenzij een specifieke individueel onderzoek wordt voorgeschreven door de behandelende arts of psychiater. Ook in dit laatste geval zal de eetomgeving van het gezin centraal staan [23].
