Eetstoornissen op pediatrie

Lichamelijke gevolgen van eetstoornissen

Eetstoornissen hebben een belangrijke lichamelijke component. Zo kunnen de kernsymptomen (restrictief eten, purgeergedrag, en eetbuien) zowat elk orgaansysteeem beïnvloeden met mogelijke ernstige medische complicaties als gevolg. Deze complicaties
kunnen voortkomen uit ondervoeding ten gevolge van restrictief eten, de hoeveelheid en/of snelheid van het gewichtsverlies (gewichtsafname over de tijdseenheid), of de compenserende gedragingen (purgeergedrag, overmatig beweeggedrag,…) [9, 10]. De meeste medische complicaties herstellen zich bij gewichtsnormalisatie en/of stoppen van purgeergedrag. Hieronder worden de somatische gevolgen van ondervoeding, purgeergedrag, en eetbuien verder toegelicht.

Somatische gevolgen van ondervoeding

Ondervoeding (en niet per se het laag gewicht/ondergewicht) ligt aan de oorzaak van een aantal lichamelijke symptomen bij anorexia nervosa en ARFID. Deze symptomen zijn vaak adaptaties aan het energietekort. Zo verstoort ondervoeding de stofwisseling (metabolisme), omdat het lichaam zijn verbruik aanpast aan de voedselinname. De verlaagde stofwisseling is een beschermingsmechanisme van het lichaam [11]. Bij aanhoudende ondervoeding faalt de adaptatie en weerspiegelen de symptomen de onmogelijkheid van het lichaam om de slechte voedingstoestand te compenseren [12, 13]. Het metabolisme daalt sterk, de lichaamstemperatuur kan niet op peil gehouden worden, en bijna elk orgaansysteem komt onder druk te staan [12]. Ook het honger- en het verzadigingsgevoel, die gestuurd worden vanuit de hypothalamus, geraken hierbij ontregeld. Ondervoeding gaat dus gepaard met heel wat hormonale veranderingen. Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste lichamelijke gevolgen van ondervoeding [o.b.v. 6, 12, 13, 14, 11, 12, 15, 16, 17, 18]. Doorgaans verdwijnen deze bij herstel van het eetgedrag, maar bij falende adaptatie kunnen ook ernstige complicaties optreden, vandaar het belang van een goede opvolging door een kinderarts.

Adaptatieprocessen bij ondervoeding

• De ademhaling en de hartslag worden trager (een polsslag van minder dan p3 conform leeftijd en geslacht [121]; zie Tabel 1a voor referentiewaarden) en de bloeddruk daalt [zie Tabel 1b; 122]. Als gevolg hiervan voelen de patiënten zich dikwijls erg moe, duizelig en/of lusteloos.
• Doordat het metabolisme vertraagt, daalt delichaamstemperatuur. Hierdoor gaan de handen en de voeten gemakkelijk blauw kleuren en koud aanvoelen. Soms treedt dit ook op bij de bovenarmen en onderbenen (livido reticulairis).
• Het verlaagde metabolisme speelt ook een rol bij gastro-intestinale problemen. Vertraagde maaglediging en spijsvertering dragen bij aan een opgeblazen gevoel bij
  de patiënten, soms refluxproblemen, en constipatie. Dit kan het herstel tot een normaal voedingspatroon hinderen.
• Bij een slechte voedingstoestand ziet men broze nagels, uitdroging van de huid en verstoring van de haargroei: het hoofdhaar valt gemakkelijk uit, terwijl elders sprake
  is van een donsachtige beharing (lanugo beharing) (gezicht, armen, borst en rug).
• Door extreme vermagering ten gevolge van de ondervoeding kunnen ook drukplekken en doorligwonden ontstaan op de rug en stuit.
• Door de eenzijdige of beperkte voedselinname kan een vertraagde maaglediging alsook constipatie optreden. Hieruit kan een vraag naar laxeermiddelen voortkomen,
  met mogelijk misbruik hiervan, wat de constipatie nog erger maakt.
• Eiwittekort kan de vochtbalans verstoren en veroorzaakt oedeem ter hoogte van de buik, de onderbenen en voeten, en het gezicht. Dit wordt ook hongeroedeem genoemd.
• Bij pre-pubertaire kinderen is er vaak sprake van een uitgestelde puberteit en groeivertraging; en bij meisjes ook van een uitgestelde menarche. Bij adolescente meisjes kunnen menstruatiestoornissen optreden: de menstruatie is erg onregelmatig of blijft uit. Amenorroe kan optreden vóór gewichtsverlies, en de menstruatie hervat niet altijd parallel aan gewichtsherstel.

Op korte termijn merkbare complicaties bij ondervoeding

• Door het tekort aan voeding (of een te hoog verbruik) kan een hypoglycemie, of een te laag suikergehalte in het bloed ontstaan. Deze toestand kan snel gecorrigeerd worden, maar ernstige hypoglycemie die niet tijdig wordt gecorrigeerd, kan leiden tot een hypoglycemische coma of kan zelfs dodelijk zijn (zeldzaam) [16, 19]. Symptomen van hypoglycemie zijn zweten, trillen, verwardheid, duizeligheid, slecht zien,
  hoofdpijn en irritatie.
• Uitdroging kan ook een gevolg zijn van een verminderde vochtinname, omdat patiënten naast hun voedselinname ook vaak hun vochtinname beperken. In ernstige gevallen kunnen patiënten nierschade (acute nierinsufficiëntie) oplopen [19]. Meestal betreft het prenale nierschade, echter wanneer langdurig aanwezig, dan kan het evolueren naar renale nierschade. Symptomen van uitdroging zijn droge mond,
  bloeddrukval bij het opstaan, duizeligheid en flauwvallen. Let op: Sommige patiënten drinken extreem veel water, bijvoorbeeld om hun gewicht te manipuleren. Dit kan
  gepaard gaan met een tekort aan natrium, die zeer ernstige gevolgen kan hebben, zoals bv. hyponatriemia, gezwollen voeten en benen, verwardheid, eetlustvermindering en uiteindelijk hersenschade [13, 19]. Bij hen dient vochtinname
  in eerste instantie extern gereguleerd te worden.
• Cardiovasculaire complicaties vormen een belangrijke entiteit binnen het klinische beeld van anorexia nervosa en vereisen een grondige uitwerking en follow-up. Structurele en functionele cardiale afwijkingen liggen hierbij aan de grondslag. In het kader hieronder wordt uitgebreider ingegaan op deze cardiovasculaire complicaties.
  Deze informatie is voornamelijk bedoeld voor kinderartsen.

Irreversibele complicaties van ondervoeding op lange termijn

• Bij prepubertaire kinderen en vroeg-adolescenten is het grootste risico groeivertraging, het uitblijven van lengtegroei, een groeistop en uitgestelde puberteit door een te lage calorie-inname en een tekort aan bepaalde mineralen en vitamines.
• Hormonale veranderingen geven aanleiding tot stoornissen in puberteitsontwikkeling en potentiële vruchtbaarheidsproblemen op lange termijn.
  De ondervoeding leidt tot stilvallen van de productie van gonadotrofines en dus uitblijven van de puberteit. Bij prepubertaire kinderen leidt dit tot een belangrijk
  groeivertraging. Bij reeds gestarte puberteit blijft de puberteitsspurt uit. De productie van oestrogenen die belangrijk zijn voor de botopbouw blijft uit. Hierdoor ontstaat
  het risico op osteoporose
• In combinatie met de hormonale stoornissen is er bij aanhoudende vermagering risico op botontkalking (osteopenie, osteoporose) vooral op jonge leeftijd, met groter risico op botbreuken bij mineur trauma.
• Ook in de hersenen worden veranderingen opgemerkt, waarvan de oorsprong niet altijd duidelijk is [11]. Het volume witte stof normaliseert zich meestal bij gewichtsherstel, maar de veranderingen in grijze stof lijken vaak te persisteren [12].
  In extreme gevallen zijn witte stofletsels niet altijd reversibel (bv. bij zeer ernstige hypoglycaemie).

Somatische gevolgen van purgeergedrag

Er wordt in het algemeen een onderscheid gemaakt tussen 3 vormen van purgeergedrag: braken, misbruik van laxeermiddelen, en misbruik van diuretica.

• Door braken, laxeren en gebruik van diuretica ontstaan stoornissen in de elektrolytenhuishouding, in het bijzonder een tekort aan kalium. Dit kan leiden tot nier- en leverbeschadiging, spierkrampen en hartritmestoornissen en zelfs tot hartfalen. Het kaliumgehalte dient daarom systematisch te worden opgevolgd bij elk vermoeden van purgeergedrag.
• Ten gevolge van overmatig drinken kan ook een waterintoxicatie optreden.
• Door braken en laxeren gaat er veel vocht verloren. Dit kan leiden tot uitdrogingsverschijnselen (duizeligheid en flauwvallen) en ook tot oedeem (vochtophoping). Gebruik van diuretica leidt daarnaast ook tot uitdroging en tot
  oedeem en zo tot de vicieuze cirkel van steeds meer plasmiddelen innemen.
• Door te purgeren gaan ook vitamines en mineralen verloren, zoals bv. Vitamine B12, foliumzuur,…
• Veelvuldig laxeren leidt tot constipatie en zo tot de negatieve spiraal van steeds meer laxeren.
• Het herhaalde contact met het zure braaksel tast het gebit, de keel en de slokdarm aan. Daarnaast kunnen ook de speekselklieren zwellen, vnl. de parotis.
• Braken wordt soms ook gestimuleerd door gebruik van bepaalde voorwerpen, waardoor een aspiratie van een vreemd voorwerp kan optreden, bv. een tandenborstel.

Somatische gevolgen van een eetbui

Eetbuien kunnen maag- en darmklachten veroorzaken, zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn, maagzweren, maagulcus en zweren van de dunne darm. Ook ontsteking van de slokdarm is een mogelijk gevolg. Deze aandoeningen kunnen ernstig zijn (acute
maagverwijding of scheur van de maagwand met als gevolg een mogelijk lek leidend tot mediastinitis, peritonitis) en kunnen in sommige gevallen (pancreatitis) een dringende medische interventie vereisen.