Stappenplan overgewicht volwassenen – huisarts

Behandeling

De aanpak van overgewicht en obesitas gebeurt ‘gefaseerd’ en is langdurig (levenslang). De risicostratificatie (EOSS-stadium) bepaalt mee de aard, de intensiteit en de multidisciplinariteit van de behandeling. Obesitaszorg is heel wat anders dan een “EMBM-advies” (Eet Minder Beweeg Meer). Het is een volwaardige begeleiding bij een chronisch (levenslang) probleem, vergelijkbaar met de aanpak van arteriële hypertensie, diabetes, hartfalen,…

De behandeling van overgewicht en obesitas berust op drie pijlers: (1) behandeling van comorbiditeit, medische complicaties en psychiatrische problematiek, (2) opbouwen van evenwichtige voeding, gezonde beweging en preventie van sedentair gedrag, (3) bevorderen van gezondheid, psychisch functioneren en welbevinden. De behandeling is gericht op het ondersteunen en bevorderen van zelfmanagement waarbij een blijvende verbetering van leefstijl wordt beoogd.

Behandeling van comorbiditeit, medische complicaties en psychiatrische problematiek

Het is mogelijk dat bij overgewicht en obesitas het lichamelijk functioneren in belangrijke mate verstoord is, zodat dit bijzondere aandacht vereist in het behandelplan. Uit het klinisch onderzoek kunnen gerichte doelstellingen voortkomen die samenhangen met een algemeen doel dat voor alle patiënten een rol speelt: streven naar een gezonder gewicht, een evenwichtig eetpatroon en bewegingsactiviteit. Complicaties en comorbiditeiten dienen behandeld te worden door de huisarts.

In het geval van een onderliggende eetstoornis of ernstige psychische problematiek is het belangrijk deze eerst te behandelen alvorens te werken aan gewichtsreductie. De aanwezigheid van een eetstoornis zal de behandeling van obesitas namelijk ondermijnen. Hiervoor kan worden samengewerkt met een psycholoog of psychiater met expertise op het domein [1].

Opbouwen van een gezonde leefstijl

Een normalisering van eetgedrag en eetpatronen is essentieel. Velen ervaren geen normaal honger- of verzadigingsgevoel meer en het eten wordt vooral bepaald door emoties en gedachten in plaats van door gezonde behoeften van het lichaam. Doelstellingen richten zich op het stapsgewijs uitbouwen en handhaven van een goede eetgewoonten. De huisarts kan eenvoudige voedingsadviezen verstrekken. Voor uitgebreide advisering en bij probleemgedrag wordt de diëtist ingeschakeld.

Het is cruciaal bij de aanpak van overgewicht en obesitas om sedentair gedrag te beperken en voldoende dagelijkse beweging in te bouwen. Meta-analyses tonen aan dat de combinatie van dieet en beweging op lange termijn bijna dubbel zo effectief is als dieet alleen. Bovendien worden andere factoren positief beïnvloed door beweging, waar dieet geen of een negatieve invloed op heeft (bv. fysieke fitheid, basaal metabolisme, spiermassa, botdensiteit, mentale gezondheid) [48]. Interessant is bovendien dat beweging bij patiënten met een eetbuistoornis niet alleen zorgt voor een significante gewichtsafname, maar dat het in combinatie met cognitieve gedragstherapie (CGT) ook zorgt voor een sterkere vermindering van depressieve symptomen dan na CGT alleen [49]. Beweging is dus een essentieel onderdeel in elke aanpak van overgewicht en obesitas. Het opbouwen van beweging gebeurt best geleidelijk aan de hand van een aangepast bewegingsschema. Personen met overgewicht kiezen best voor minimaal belastende activiteiten zoals stappen met aangepast schoeisel, fietsen of varianten van zwemmen. Moedig patiënten aan om daarnaast ook meer beweging in te bouwen in dagelijkse activiteiten (vb. de trap nemen in plaats van de lift, te voet of met de fiets naar de bakker of het werk, actief spelen met de (klein)kinderen in plaats van tv kijken, actievere vrije tijd,…). Hoofddoelstelling bij elke bewegingsactiviteit is geen gewichtsreductie, maar verbetering van conditie en welbevinden. Dit laatste is een belangrijk advies naar de patiënten toe om teleurstellingen of onrealistische verwachtingen te voorkomen [42]. Bij risicovol overgewicht en obesitas kan het aangewezen zijn een kinesist of bewegingsdeskundige in te schakelen.

Het is belangrijk om stil te staan bij slaaphygiëne, stress- en timemanagement wat op een significante manier eetgedrag en activiteitspatronen kan beïnvloeden.

Bevorderen van psychosociaal functioneren en welbevinden

Naast herstel van lichamelijk functioneren en gezonde leefstijl wordt gewerkt aan het psychosociaal luik van de doelstellingen: copingvaardigheden uitbreiden, werken aan zelfwaardering en lichaamsbeleving, de (her)opbouw van sociale contacten en het uitbouwen van een zinvolle job en een voldoeninggevend vrijetijdsleven.

Het verhogen van de motivatie tot gedragsverandering (ontwikkeling van een andere leefstijl) en het versterken van het zelfvertrouwen blijven van cruciaal belang doorheen heel het proces. Cognitieve gedragstherapie is effectief in het aanpakken van onderliggende mechanismen die gedragsverandering belemmeren. Er wordt gepleit om samen te werken met een psycholoog. Ook bij aanwezigheid van eetbuien en impulscontroleproblemen is psychologische behandeling vereist [36, 50, 1].

De psycholoog kan ook de andere disciplines ondersteunen bij motiverende gespreksvoering en oplossingsgerichte interventies binnen ieders specifiek werkkader en tijdsbestek. Een duidelijk plan, concrete doelen, zelfmonitoring, positieve bekrachtiging en strikte geëngageerde opvolging zijn belangrijke steunpilaren hierbij.