Stappenplan eetstoornissen – huisarts

Braken is een inefficiënte methode om gewichtstoename na een eetbui tegen te gaan, de helft van het voedsel wordt toch verteerd [7].

Het herhaalde contact met het zure braaksel tast het gebit, de keel en de slokdarm aan. Het gebit slijt af en wordt gevoeliger doordat de bescherming van het binnenste van de tanden afneemt. Dit gaat gepaard met een verhoogd risico op abcessen en ontsteking van de pulpa (binnenste van de tand) en het wortelkanaal. De patiënt heeft meer last van cariës, en ook tandvlees, mond en tong kunnen ontsteken. Door het contact met het zure braaksel heeft de patiënt ook vaak keelpijn en een (chronisch) hese stem. De slokdarm geraakt geïrriteerd, en er kunnen zweren, ontstekingen en bloedingen ontstaan (ook in de maag en de dunne darm). Het braken wordt na verloop van tijd steeds gemakkelijker, en er kan reflux ontstaan ten gevolge van de chronische relaxatie van de sfincter. Een typisch signaal van braken is dat er wonden ontstaan op de rug van de hand, door contact tussen de huid en tanden bij het uitlokken van het braken (teken van Russell) [7, 24, 16].

Beschadiging van de afvoerkanalen van de speekselklieren gaat gepaard met een hogere amylaseconcentratie. De speekselklieren zijn ook vaak vergroot [7, 24, 17, 16]. Bij verhoogde amylaseconcentratie is het belangrijk om de differentiaaldiagnose te maken met acute en/of chronische pancreatitis. In dit verband kan het nuttig zijn om de verhouding van de iso-enzymen in het serum amylase [25] en om serumlipase toe te voegen aan de bloedanalyses [26]. Pancreatitis presenteert zich via buikpijn en braken, komt voor bij eetstoornissen (wellicht gelinkt aan het verstoord/chaotisch eetpatroon) en is een gevaarlijke aandoening die dringend medisch handelen noodzaakt [7, 27, 26].

Via het braaksel gaat heel wat vocht verloren, en geraakt de vochtbalans verstoord. Uitdroging kan gepaard gaan met duizeligheid en flauwvallen. Er kunnen glomerulaire functiestoornissen ontstaan die zich herstellen bij rehydratatie. Er kunnen echter ook nierstenen en nierschade ontstaan, en in zeldzame gevallen wordt acuut en chronisch nierfalen beschreven. In tegenstelling tot bij ondervoeding gaat deze vorm van vochtverlies gepaard met een verhoogde concentratie van antidiuretisch hormoon (ADH) en aldosteron, waardoor vocht wordt vastgehouden. Er ontstaat dus oedeem ondanks het vochtverlies. Na stoppen van het purgeergedrag kan een sterk oedeem ontstaan, dat enkele dagen tot weken kan aanhouden [7, 6, 17].

Verder is er een verlies van belangrijke elektrolyten en mineralen, o.a. kalium en magnesium. Kalium speelt een rol bij intra- en extracellulair vloeistofvolume, en bij elektrochemische activiteit van zenuw- en spiercellen. Hypokaliëmie gaat gepaard met het risico op acute hartdood. Magnesiumtekort kan leiden tot verwardheid, spierzwakte, spierkrampen en hartritmestoornissen. Bovendien verhoogt magnesiumtekort verlies van kalium via de urine [7, 6].

Bij een lage kaliuminname kan een metabole alkalose ontstaan, een te hoge pH waarde van het bloed door een tekort aan zure stoffen in verhouding tot basische stoffen (kalium (K+) wordt geresorbeerd en waterstof (H+) uitgescheiden). Ook zuurverlies via het braaksel en de urine dragen bij tot metabole alkalose. Metabole alkalose gaat gepaard met symptomen van dehydratatie, spierkrampen en prikkelbaarheid [7, 16, 17, 28].

In zeldzame gevallen kan braken ook leiden tot een maagbloeding, aspiratiepneumonie (acute longschade na aspiratie van maaginhoud), ribfracturen en scheurtjes in de slokdarm. Deze complicaties kunnen levensbedreigend zijn, zoals bij een slokdarm- of maagruptuur. Bij chronisch braken kan een Barrett-oesofagus ontstaan, wat kan leiden tot slokdarmkanker [24, 7, 17, 16].

Laxeermiddelen gebruiken is een inefficiënte methode om gewichtstoename na een eetbui tegen te gaan, 90% van het voedsel wordt door het lichaam opgenomen [7]. Er bestaan verschillende categorieën, waarvan stimulerende laxeermiddelen (bv. Bisacodyl, sennapreparaten) de meeste medische complicaties hebben [24].

Laxeermiddelen gaan gepaard met gewenning, waardoor steeds hogere dosissen gebruikt moeten worden om hetzelfde effect te bereiken. De darm wordt ook lui. Stoppen met laxeermiddelen gaat dan ook vaak gepaard met constipatieklachten. Verder kunnen aambeien ontstaan door het persen, en in uitzonderlijke gevallen een rectumprolaps of uitstulping van de endeldarm [24, 17, 16].

Net zoals bij braken is er een verlies van belangrijke elektrolyten en mineralen, o.a. kalium en magnesium, met bijhorende gevolgen voor spieren en hart, en is er een verstoring van de vochtbalans. Bij misbruik van laxeermiddelen verliest het lichaam heel wat vocht via waterige diarree. Er is sprake van uitdrogingsverschijnselen en van oedeem t.g.v. verhoogde aldosteron-concentratie. Via de nieren gaan ook zuren verloren, wat bijdraagt aan een metabole alkalose. Een (hyperchloremische) acidose wijst op ernstig misbruik van laxeermiddelen [7, 6, 16, 17].

Misbruik van laxeermiddelen kan in zeldzame gevallen gepaard gaan met een algehele verlamming van de darmfunctie (ileus), een levensbedreigende complicatie waarbij er rotting kan optreden in de darm en de patiënt in shock kan gaan. Chirurgische verwijdering van een deel van de darm kan noodzakelijk zijn [7]. Bij sommige patiënten kan als complicatie van het laxeermiddelenmisbruik diarree met dehydratatie en constipatie ontstaan. In heel ernstige gevallen kan dit gepaard gaan met een permanente afhankelijkheid van laxantia (cathartisch colon) [6, 24].

Door de toxische werking van de laxeermiddelen treedt beschadiging van het zenuwstelsel van de darmwand op. Er kan een zwarte verkleuring van de darmen ontstaan, die gepaard kan gaan met bloedverlies (melanosis coli). Dit risico bestaat vooral bij prikkelende laxeermiddelen zoals bisacodyl en sennapreparaten (die ook in afslankende ‘kruidenthee’ worden gebruikt) [7, 6].

Gewichtsverlies via diuretica berust op vochtverlies, niet op vetafname [7, 29].

Net zoals bij braken en laxeren is er verstoring van de vochtbalans en treden elektrolytenstoornissen op. Er is sprake van uitdrogingsverschijnselen en van oedeem t.g.v. verhoogde aldosteron-concentratie. Na het stoppen met de diuretica kan een sterk oedeem optreden, dat nog enkele dagen tot weken kan aanhouden [7]. Uitdroging kan leiden tot duizeligheid en flauwvallen, maar ook tot nierstenen en nierschade [7]. Verhoogde aldosteron draagt bij tot kaliumverlies via de nieren [17] met bijhorende risico’s voor het hart.

De elektrolytenstoornissen hebben meestal betrekking op hypokaliëmie, hypochloremie en metabole alkalose [24] (bij de lisdiuretica en de thiazidediuretica). Bij (misbruik van) kaliumsparende diuretica kan hyperkaliëmie, hyperchloremie en metabole acidose ontstaan [29].