Stappenplan diëtist: overgewicht en obesitas bij kinderen en adolescenten - Opvolging - Terugval(preventie)

Terugval(preventie)

Wat is terugval?

Het behandelen van overgewicht en obesitas bij kinderen en adolescenten vraagt vaak een doorgedreven leefstijlaanpassing en gedragsverandering, waarbij oude gewoontes doorbroken worden. Het opbouwen en automatiseren van nieuwe gewoontes is een proces van lange duur, waarbij bepaalde uitlokkende factoren kunnen doen teruggrijpen naar gedrag dat het langst geleerd is [4].

Er is echter een onderscheid tussen een terugval en een herval. Bij terugval gaat het om een kort teruggrijpen naar vroeger (symptoom)gedrag op een moment van druk. Herval gaat veel verder dan terugval, waarbij vroeger symptoomgedrag opnieuw de overhand krijgt.

Terugvalpreventieplan

Diëtisten kunnen kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas helpen om herval te voorkomen, door hen voor te bereiden op een mogelijke terugval [8]. De diëtist identificeert samen met de jonge cliënt (en/of zorgfiguren) zogenaamde ‘uitlokkers’, helpt de jongere om vroege voortekenen van terugval te herkennen en helpt om strategieën te vinden die bij hoog-risico situaties en bij vroege voortekenen kunnen helpen. Een terugvalpreventieplan kan daarbij helpen [4, 141].

Identificeren van uitlokkers

‘Uitlokkers’ zijn specifieke uitlokkende factoren of hoog-risico-situaties die de aanloop kunnen vormen naar het terugvalproces. Voorbeelden zijn: negatieve emoties, interpersoonlijke conflicten, stressvolle schoolsituaties, vakanties, ‘mislukkingen’, opmerkingen over lichaamsgewicht of uiterlijk, schokkende gebeurtenissen, ontbreken van dagelijkse structuur, … [141].

Na het identificeren van deze uitlokkers samen met de jonge cliënt, wordt nagegaan hoe de uitlokkers kunnen voorkomen worden of hoe er met de uitlokkers kan worden omgegaan. Omgaan met uitlokkers kan betekenen dat er tijdelijk wat wordt beveiligd met wat meer structuur (maaltijdplan), bijkomende stress-regulatie, wat meer sociale contacten, … [141].

Voorbeelden van acties bij uitlokkers [141]:

Acties die gericht zijn op het vermijden van een ‘uitlokker’:
- Sociale mediakanalen vermijden;
- Contacten of situaties die moeilijk zijn tijdelijk vermijden.
Acties die gericht zijn op ‘actieve coping’ met potentiële uitlokkers:
- Een plan opstellen om ook tijdens een vakantie voldoende structuur in het eet- en beweegpatroon te brengen;
- Steunfiguren aanspreken: berichtje sturen bij moeilijke momenten, iemand opbellen…;
- Ontlading zoeken na school;
- Lijst met alternatieven opmaken en deze toepassen;
- Veiligheden inbouwen: bv. pannen van tafel, niet alleen in de keuken blijven, restjes weggooien, …

Herkennen van vroege voortekenen

‘Vroege voortekenen’ zijn gevoelens, gedachten, gedragingen en lichamelijke signalen die geleidelijk steeds meer en sterker zichtbaar worden in de aanloop naar een terugval, wanneer er geen effectieve acties ondernomen worden [141]. In de context van eetstoornissen worden vroege voortekenen ingedeeld in vijf categorieën, deze indeling kan ook als leidraad gebruikt worden bij kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas:

Eetgedrag: veranderingen in de 4 eetcompetenties bv. (irrationele) gedachten rond eten, geen structuur meer in het maaltijdenpatroon, niet meer luisteren naar honger- en verzadigingssignalen, minder gevarieerd eten, …
Bewegingspatroon: minder gaan sporten, toename van sedentair gedrag, ….
Lichamelijk functioneren: slecht slapen, fysieke klachten die zich opnieuw manifesteren: kortademigheid, pijnlijke gewrichten, apneu, ….
Psychologisch functioneren: negatievere zelfwaardering, negatieve ‘self- en bodytalk’, piekeren, …
Sociaal functioneren: conflicten met omgeving rond eten, vermijden van situaties waarin gegeten wordt, sociaal isolement, …

Voorbeelden van acties bij vroege voortekenen:

Spreek af dat de jongere goed zijn eetstructuur volgt, zorgt voor een blijvende goede variatie en afstemt op de porties die passen bij zijn groeinoden.
Bereid met de jongere een buitenkom-agenda voor: met wie ga ik wat wanneer doen?
Help de jongere een alternatievenlijstje opstellen voor opvangen van moeilijke emoties.
Maak met de jongere een planbakje voor ‘krachtige momenten’: Jongeren met overgewicht hebben veel kracht. Help de jongere ontdekken waar kracht van pas komt: van de scouts tot paardrijden of tuinwerk.
Spreek af dat de jongere op vaste tijdstippen gaat slapen; bespreek het avondritueel.
Help jongeren omgaan met sociale media: hoeveel tijd max., welke kanalen of websites wel/niet, waar op de pc, …

Wat te doen bij terugval?

Indien er zich een terugval voordoet is het belangrijk om aan de jonge cliënt en zijn zorgfiguren de terugval te kaderen als een normaal onderdeel van herstel. ‘Terugval gaat vaak samen met grote stappen vooruit’. Help de jongere om tussenstappen te vinden. Bekijk ook samen wat er al werd ondernomen en wat werkte (eigen krachten van de jongere mobiliseren). Vervolgens kan beroep gedaan worden op het terugvalpreventieplan om te bepalen welke acties er eerst zullen genomen worden.

Meer informatie rond ‘wat te doen bij terugval?’ is terug te vinden in het stappenplan voor de eerste lijn.