Om diëtisten die werkzaam zijn in een ambulante setting en zich specialiseren in dit thema de nodige wetenschappelijk onderbouwde ondersteuning te bieden, ontwikkelde Eetexpert dit ‘stappenplan voor diëtisten in verband met kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas’.
Een uitgebreid diëtistisch onderzoek vindt meestal (volledig of gedeeltelijk) plaats tijdens een volgende consultatie. Tijdens de eerste consultatie wordt vooral kennisgemaakt, ingevoegd, worden algemene gegevens verzameld, de hulpvraag besproken en wordt veel uitleg gegeven. De nadruk ligt enerzijds op een eerste triage of de jongere (en de ouder) met zijn/haar hulpvraag bij de diëtist terecht kan, en anderzijds op het opbouwen van een goede therapeutische relatie, waarin er sprake is van wederzijds vertrouwen en respect. Rekening houdend met de nood aan autonomie van kinderen en adolescenten is het belangrijk om tijdens de screeningsfase tijd te maken voor uitleg en afstemming rond wat gaat gebeuren in dit en volgende gesprekken.
Soms gebeurt deze screening en kennismaking al (gedeeltelijk) telefonisch, waardoor in het eerste gesprek al sneller wordt overgegaan naar het uitgebreider diëtistisch onderzoek.
In het eerste gesprek worden de jongere en de ouders verwelkomd en wordt ingevoegd. De diëtist onthaalt de jonge cliënt op een warme en open manier, als persoon in volle groei. Er wordt ingevoegd bij de beleving van het kind of de adolescent (en de ouder) en contact gemaakt met de jongere zelf, niet met het probleem.
“Ook al zou een kind door zijn context benoemd worden als ‘gewichtsprobleem’, hij of zij ís geen gewichtsprobleem.”
Als onderdeel van de kennismaking, licht de diëtist toe wat een diëtistische begeleiding kan omvatten, welke visie wordt gehanteerd en hoe dit concreet in zijn werk gaat. Een suggestie om zich voor te stellen als diëtist:
“Ik stel me aan de het kind of de jongere voor als een persoon die veel weet over een gezonde leefstijl, om goed te kunnen groeien en fit te zijn, en waarbij er niets verboden is.”
Tegelijk verzamelt de diëtist in het eerste gesprek enkele algemene administratieve gegevens:
Samen met het kind of de adolescent en de ouders wordt het zorgnetwerk (hulpverleners, CLB, …) in kaart gebracht en wordt expliciete toestemming gevraagd voor gegevensuitwisseling met de betrokken partners. Deze toestemming kan best vastgelegd worden via een standaardformulier, dat ondertekend wordt door de ouders (of andere relevante naasten). Bij het gebruik van softwarepakketten die gekoppeld zijn aan eHealth, kan de cliënt in één keer geïnformeerde toestemming geven voor het gebruik en uitwisseling van gegevens door alle betrokken zorgverleners. Meer informatie hieromtrent is terug te vinden op de website van de Vlaamse overheid.
Klachten van het kind of de adolescent kunnen heel divers zijn, en hebben mogelijk niets te maken met eten of gewicht. Neem ook deze klachten serieus, vermijd om bepaalde klachten terug te brengen tot problemen op vlak van eten en gewicht.
In de praktijk blijkt ook dat de hulpvraag die de jonge cliënt zelf formuleert, kan verschillen van de hulpvraag van de omgeving (bv. de ouders).
“Wanneer de jonge cliënt/ouders zich bij jou aanmelden, verken dan samen met hen hun hulpvraag. Bepaal een gezamenlijke agenda: “Waar willen we het vandaag over hebben?”. Vertrek van hoe opgroeien gaat: Focus eerst rond het functioneren in het algemeen, en kom dan bij deelthema’s: “Zijn er ook vragen rond voeding of eetgedrag?”
Probeer zicht te krijgen op de ideeën (Ideas), bezorgdheden (Concerns) en verwachtingen van de jonge cliënt (Expectancies) (vaak afgekort met het acroniem ICE) [24]. Als leidraad hierbij kan de diëtist trachten om een antwoord te bekomen op volgende vragen [25]:
“De jongere en de ouders wensen vaak in korte tijd veel gewicht te verliezen, terwijl meestal gestreefd wordt naar gewichtsbehoud.”
Het maatschappelijk beeld over hoe we er ‘uit’ zien heeft een sterke invloed op de gezondheid en het welzijn van ons allemaal. Zorgfiguren (ouders, leerkrachten) en hulpverleners hebben vaak zelf een (voor)oordeel over lichte of zwaardere mensen: er wordt bijvoorbeeld vanuit gegaan dat iemand met een afwijkend lichaamsgewicht per definitie een ongezonde leefstijl heeft, niet gemotiveerd is tot een gezonde leefstijl, en zelf de volle verantwoordelijkheid draagt voor het afwijkend gewicht. Dergelijke stigma’s rond lichaamsgewicht zijn niet alleen fout, ze hebben ook een enorme impact op de gezondheid van mensen, en vormen een barrière voor de behandeling. Stigmatisering zorgt ervoor dat velen van ons zich heel snel ‘te dik’ voelen, en dat kinderen, adolescenten en volwassenen met overgewicht en obesitas zich schamen en van het ene dieet naar het andere springen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel, want dit lijngedrag brengt hen net verder van een gezond gewicht.
Bewustwording van eigen vooroordelen als hulpverlener is de sleutel. Meestal zit stigmatisering in kleine onbewuste dingen. Bijvoorbeeld, hebben de stoelen in de wachtkamer zijleuningen waardoor niet elke persoon erin kan plaatsnemen? Doen de magazines in de wachtkamer geloven dat we moeten afvallen via dieetadviezen en gefotoshopte beelden van ‘perfecte’ modellen? Stigmatisering sluipt ook in hoe we communiceren. Ontdek meer over het subtiele stigma en hoe je hiermee kan omgaan als hulpverlener in deze fiche.
Het is niet evident om de juiste woorden te vinden om overgewicht en leefstijlveranderingen ter sprake te brengen, maar dit blijkt wel de sleutel naar duurzame gezondheidswinst.
Tips voor ouders vind je in de fiche ‘Praten over eten en gewicht met je kind’
Meer informatie over stigmatisering.
Voor motivatie-experten is de therapeutische relatie de essentie om te komen tot gedragsverandering:
Ook de Amerikaanse diëtiste Ellyn Satter, auteur van het eetcompetentiemodel (zie evenwichtig eetgedrag) benadrukt het belang van een goede therapeutische relatie bij het geven van voedingseducatie [28]. Satter stelt het volgende [28]
“Iemands eetgewoonten zijn zeer persoonlijk en privé. Als een cliënt met jou als diëtist de intieme details van zijn voedingsgewoonten deelt, loopt die het risico op kritiek en schaamte – maar ook op steun en bewondering. Accepteer en steun je cliënten; bekritiseer of ondermijn ze niet. Je waardering zal je waarde verhogen, je in een positie brengen waarin je behulpzaam kunt zijn, en de kans vergroten dat je cliënten jouw hulp bij het voedingsgebeuren zullen accepteren.”
Hou daarnaast ook rekening met de ontwikkelingsfase van de jonge cliënt. De betrokkenheid van de ouders of steunfiguren bij het behandelproces is essentieel. De diëtist zorgt voor het ontstaan van een duurzame therapeutische relatie met de jongere én met de ouders én, indien nodig, met andere steunfiguren. Meer informatie over het betrekken van ouders en steunfiguren: zie hoofdstuk samenwerking met naasten.
Formuleer een eerste hulpaanbod, rekening houdend met de verwijzing, de hulpvraag en de eigen mogelijkheden. De diëtist beslist in deze fase of hij/zij de begeleiding zelf kan voortzetten of behandeling in een andere zorgsetting (bv. residentiële setting) of doorverwijzing naar andere hulpverleners aangewezen is (zie Wanneer doorverwijzen naar de residentiële setting?).
