Om diëtisten die werkzaam zijn in een ambulante setting en zich specialiseren in dit thema de nodige wetenschappelijk onderbouwde ondersteuning te bieden, ontwikkelde Eetexpert dit ‘stappenplan voor diëtisten in verband met kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas’.
Werken aan een gezonde leefstijl vormt de basis van de behandeling van kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas.
Naast het werken aan evenwichtig eetgedrag, kan de diëtist ook ruimer adviseren rond gezonde leefstijl. De elementen van een gezonde leefstijl zijn terug te vinden in het acroniem A.L.L.E.S.: Afwisselend eten (=evenwichtig eetgedrag), Leuk bewegen, Lief zijn voor je lichaam, Emoties hanteren en Slapen.
Wat kan de diëtist doen rond de andere componenten van een gezonde leefstijl [4]?
Infofiche gezonde leefstijl ALLES
Een gezonde leefstijl is afwisselend eten, leuk bewegen, lief zijn voor jezelf, emoties hanteren en slapen.
Infofiche
– 229 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – afwisselend eten
Afwisselend eten is meer dan alleen wat je eet.
Infofiche
– 257 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – Emoties hanteren
Omgaan met emoties als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 908 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – leuk bewegen
Leuk bewegen is gepast bewegen + stilzitten onderbreken + plezier beleven.
Infofiche
– 352 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf
Een positief lichaamsbeeld als deel van een gezonde lefstijl.
Infofiche
– 181 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – slaap
Slaap als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 1.3 MB
Regelmatig bewegen is een belangrijk onderdeel van een gezonde leefstijl. Bewegen aanmoedigen is dus zeker een goed idee. Bij de behandeling van kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas kan voor het luik beweging ingezet worden op enerzijds het verhogen van de fysieke activiteit (beweging) en anderzijds het verminderen van de fysieke inactiviteit (sedentair gedrag).
Algemeen beweegadvies in lijn met de bewegingsdriehoek kan gegeven worden door elke hulpverlener en dus ook de diëtist. Bij kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas kan bijkomende zorg op maat van het kind nodig zijn, bv. bij medische comorbiditeiten, motorische problemen of fysieke beperking. Voor zorg op maat wordt doorverwezen naar een bewegingsdeskundige of kinesitherapeut [17]. In België bestaat een opleiding voor kinesitherapeuten, die gericht is op de behandeling van kinderen en adolescenten met obesitas. Deze kinesitherapeuten worden opgeleid tot ‘KineCoach® Obesitas bij kinderen’.
“Een belangrijk element om hierbij in beschouwing te nemen, is de drijfveer van de jongere om te bewegen. Beweegt de jongere hoofdzakelijk om zijn lichaam te veranderen en/of te compenseren voor de geconsumeerde calorieën, dan is aanmoedigen geen goed idee. Het is beter om in dat geval eerst in te zetten op lichaamstevredenheid.”
Onderstaande tabel vat de beweegaanbevelingen voor kinderen en adolescenten samen per leeftijdscategorie [73, 74].
Tabel 21: Beweegaanbevelingen per leeftijdscategorie [73, 74]
Het verhogen van de fysieke activiteit van een kind of adolescent met overgewicht of obesitas gebeurt best in kleine haalbare stappen. De zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci kan helpen om de motivatie van de jongere te ondersteunen:
Voorbeelden van kleine haalbare stappen om de beweging te verhogen zijn [14]:
Uitbreidingsmateriaal en ondersteunende materialen:
In onderstaande tabel staan de aanbevelingen rond sedentair gedrag weergegeven per leeftijd [73, 74].
Tabel 22: aanbevelingen rond sedentair gedrag bij jongeren, per leeftijdscategorie [73, 74]
Ook bij het verminderen van sedentair gedrag is het formuleren van kleine haalbare doelen aangewezen. Eén van de doelen kan betrekking hebben op de schermtijd van het kind. Het maken van duidelijke afspraken rond schermtijd is aanbevolen. Bij heel jonge kinderen stellen de zorgfiguren best zelf duidelijke grenzen. Naarmate het kind ouder wordt, worden ze best meer betrokken en worden samen afspraken gemaakt rond schermtijd [123].
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelde in 2019 aanbevelingen op voor de schermtijd van jongeren van 0 tot 5 jaar, weergegeven in onderstaande tabel. De WHO gebruikt hierbij de term ‘sedentaire schermtijd’, die gedefinieerd wordt als: “Tijd die passief wordt doorgebracht door het kijken naar entertainment op een scherm (tv, computer, mobiele apparaten).” Deze definitie omvat dus niet de actieve spelletjes op een scherm, waarvoor fysieke activiteit of beweging nodig is [73]. Voor de leeftijdsgroep 6-17 jaar werden aanbevelingen geformuleerd door Gezond Leven [74].
Tabel 23: aanbevelingen rond schermtijd voor jongeren [73, 74]
Uitbreidingsmateriaal en ondersteunende materialen:
Een belangrijk aandachtspunt in de zorg voor kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas is lichaamsbeeld. In de kindertijd is het opbouwen van een positief lichaamsbeeld een belangrijk groeithema. Na verloop van tijd moet de jongere in de adolescentiefase ook leren omgaan met een veranderend lichaam en neemt de druk van het schoonheidsideaal toe, Bezorgdheden rond lichaamsvormen nemen dan ook toe met de leeftijd [42]. Bij jongeren met obesitas lijkt ook het overgewicht een belangrijke rol in de lichaamsperceptie te spelen. Uit een recente meta-analyse van Moradi et al. blijkt een positief verband tussen obesitas en het risico op lichaamsontevredenheid bij kinderen en adolescenten [124].
Het lichaamsbeeld verwijst naar de veelzijdige psychologische ervaring van het lichaam, waarvan de fysieke verschijning deel uitmaakt [125]. Het lichaamsbeeld omvat de zelfperceptie en houding ten opzichte van het eigen lichaam, zoals gedachten, geloof, gevoelens en gedrag, waardoor het lichaamsbeeld erg subjectief is. Concreet omvat het lichaamsbeeld de (waardering voor) lichaamsfuncties: het lichaam brengt de jongere waar die wil zijn, de jongere kan er plezier mee maken, zich ontspannen, …
Uit onderzoek blijkt dat blootstelling aan de schoonheidsidealen in de media een negatieve impact heeft op verschillende aspecten van het lichaamsbeeld, zoals internalisering van onrealistische lichaamsidealen, ontevredenheid met het lichaam, zelfobjectivering (=uiterlijk belangrijker gaan vinden dan andere competenties), ‘body surveillance’ (=voortdurend checken of het lichaamsbeeld nog voldoet aan het ideaalbeeld), streng lijnen en het ontstaan van eetstoornissen [126].
Niet enkel boodschappen uit de media beïnvloeden het lichaamsbeeld van de jongere, maar ook leeftijdsgenoten en zorgfiguren spelen een belangrijke rol. Jongeren kunnen sociale druk ervaren rond hun uiterlijk. De vrienden(groep) of gezinsleden, die dicht bij de jongere staan, kunnen bewust of onbewust normen overbrengen over hoe de jongere er zou moeten uitzien, en dit zowel op een directe manier (bv. opmerkingen over het uiterlijk) als op een indirecte manier (door de eigen attitudes en gedragingen in het kader van schoonheidsidealen, zoals modeblaadjes lezen, meegaan in lijntrends, opmerkingen geven op mediasterren die enkele kilootjes zijn bijgekomen…) [127].
Een positief lichaamsbeeld bestaat uit een waarderende, aanvaardende en respectvolle attitude tegenover het eigen lichaam, en omvat de dimensies uiterlijk, gezondheid, lichaamsbewustzijn, functionaliteit en plezier. Jongeren met een positief lichaamsbeeld voelen de noden van hun lichaam aan (honger en verzadiging, recuperatie na inspanning), dragen zorg voor hun lichaam en respecteren wat hun lichaam dagdagelijks voor hen doet. Ze beschermen hun lichaam ook tegen ongezonde invloeden zoals sociale vergelijking met anderen of mediabeelden [128, 129]. Een positief lichaamsbeeld omvat ook respect voor diversiteit [129].
Een verstoord lichaamsbeeld en lichaamsontevredenheid (= de mate waarin iemand ontevreden is over zijn lichaam en een negatieve inschatting maakt van zijn lichaam) vormen risicofactoren voor verstoord eetgedrag [130]. Inzetten op het versterken van een positief lichaamsbeeld is dan ook een belangrijk onderdeel in de preventie en behandeling van het ganse spectrum aan eet- en gewichtsproblemen.
Mogelijke handvatten voor de diëtistenpraktijk bij het versterken van een positief lichaamsbeeld [131]:
Het is als hulpverlener belangrijk om niet mee te gaan in de negatieve zelfmonoloog van het kind of de adolescent. Blijf als hulpverlener steeds aandachtig voor de krachten en talenten van de jongere. Onze aandacht heeft de neiging om zich te richten op wat er niet goed gaat, daarom ziet de jongere mogelijk zijn/haar eigen krachten of talenten niet meer. Het is daarom des te belangrijk om er als hulpverlener wel steeds oog voor te blijven hebben [4].
Jongeren waarbij lichaamsontevredenheid of een verstoord lichaamsbeeld een ernstige impact heeft op het welzijn of het eetgedrag (emotioneel eten, lijngedrag), worden best verwezen naar een psycholoog voor extra ondersteuning (zie Interdisciplinaire samenwerken).
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf
Een positief lichaamsbeeld als deel van een gezonde lefstijl.
Infofiche
– 181 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf – gezin
Hoe ondersteun je als ouder het lichaamsbeeld van je kind?
Infofiche
– 361 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – lief zijn voor jezelf – sport
Een positieve lichaamsbeleving als bouwsteen voor een sporter in balans.
Infofiche
– 354 KB
Emoties worden vaak voorgesteld als “goede” en “slechte” emoties. Toch zijn emoties in essentie niet slecht of goed. Elke emotie heeft een eigen functie, en ook de emoties die niet zo leuk aanvoelen horen bij het leven. Emotieregulatie heeft betrekking op het vermogen om met eigen emoties en de emoties van anderen om te gaan. Bij emotioneel eten is de emotieregulatie vaak ontregeld en worden allerlei strategieën aangewend om bv. negatieve emoties te onderdrukken. Leren om emoties te accepteren en ze te leren verdragen is dan ook een beschermende factor die het risico op de ontwikkeling van eet- en gewichtsproblemen verlaagt [4]. Zo ook bij kinderen en adolescenten met overgewicht en obesitas. Bovendien kan het bijdragen aan de behandeling van emotioneel eetgedrag (zie Emotioneel eten).
Als een verstoorde emotieregulatie aan de grondslag ligt van het overgewicht van de jongere, of wanneer er sprake is van emotionele eetpatronen, is verwijzing naar een psycholoog aanbevolen.
In de diëtistenpraktijk werken aan een betere emotieregulatie kan door [4, 132]:
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – Emoties hanteren
Omgaan met emoties als deel van een gezonde leefstijl.
Infofiche
– 908 KB
Infofiche gezonde leefstijl ALLES – omgaan met emoties – gezin
Hoe ondersteun je als ouder je kind in het omgaan met emoties?
Infofiche
– 894 KB
Als uit het diëtistisch onderzoek blijkt dat het slaappatroon van het kind of de adolescent opvallende verstoringen (korte slaapduur, onregelmatige slaaptijden, …) vertoont, kunnen laagdrempelige tips om het slaappatroon te verbeteren overwogen worden. De aanbevolen slaapduur varieert met de leeftijd (zie tabel) [73, 85, 86].
Tabel 24: slaapaanbevelingen voor jongeren [85, 86]
Naast slaapduur kan ook de kwaliteit van de slaap beïnvloed worden door kleine haalbare interventies (afbakenen schermtijd, rustgevend slaapritueel, duidelijke afspraken in samenspraak met het kind of de adolescent …).
Ondersteunende materialen:
