Als huisarts ben je de centrale zorgfiguur voor je patiënt. Gezien je langdurige relatie met je patiënt, ben je zowel de zorgverlener bij uitstek om signalen op te merken van eetproblemen of gewichtsproblemen, als de vertrouwenspersoon bij vragen rond eten en gewicht van patiënten. Je speelt dus een rol binnen preventie en vroegdetectie, maar je bent ook onmisbaar voor de medische opvolging tijdens de behandeling, en voor de opvolging en terugvalpreventie na een actieve behandelfase. De informatie op onze website is erop gericht om jou in deze verschillende rollen te ondersteunen.
Alle basiskennis over eetproblemen, eetstoornissen en gewichtsproblemen kan je vinden in het stappenplan basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen. Er is ook een stappenplan basiskennis specifiek bij kinderen.
Stappenplan basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen
Hier vind je het algemene stappenplan met basiskennis rond eetstoornissen en gewichtsproblemen.
Stappenplan
Stappenplan basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen kinderen
Hier vind je het algemene stappenplan met basiskennis rond eetstoornissen en gewichtsproblemen.
Stappenplan
Bij elke patiënt kan je inzetten op gezonde leefstijl. Hierbij hebben we niet alleen aandacht voor eetgedrag en beweging, maar ook voor een positief lichaamsbeeld, slapen, en emotieregulatie. Onze infopagina en infofiches rond gezonde leefstijl zijn handvatten voor jou én (de context van) de patiënt. Verder is het zinvol beweging op te nemen in je anamnese en eventuele motorische problemen op te sporen. Deze ondersteuningstekst kan je hierbij helpen. Daarnaast is het belangrijk om doordacht te communiceren over gewicht en in te zetten op dekstigmatisering. Dat begint bij een visieverschuiving rond de maakbaarheid van gewicht, zich bewust worden van eigen opvattingen en vooroordelen, en hoe deze je taal en gedrag kunnen beïnvloeden. Je kan hier meer over lezen op de infopagina communicatie en stigma.
Voor vroegdetectie is het belangrijk om kennis en aandacht te hebben voor risicofactoren en signalen die kunnen wijzen op eetproblemen of gewichtsproblemen. Bij kinderen is gewichtsopvolging van bijzondere waarde.
Het stappenplan basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen kinderen en basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen volwassenen bieden uitgebreide info rond deze thema’s.
Bij personen met overgewicht die weinig gezondheidsproblemen ondervinden, kan de huisarts leefstijladvies geven ter preventie van verdere gezondheidsproblemen. Voor vragen rond eten, gewicht, uiterlijk en beginnende eetproblemen, biedt het stappenplan eetproblemen en eetstoornissen voor eerstelijn handvatten in het ondersteunen van/begeleiden naar normaal ontwikkelend eetgedrag. Het boek Groeiwijzer en bijhorende fiche helpt groeivragen rond eten en gewicht van ouders beantwoorden.
Stappenplan eetproblemen en eetstoornissen – Huisarts
Hier vind je het stappenplan voor de huisarts rond eetstoornissen bij jongeren en volwassenen.
Stappenplan
– 1.6 MB
Stappenplan overgewicht kinderen – Huisarts
Stappenplan overgewicht kinderen – huisarts
Stappenplan
– 1.0 MB
Stappenplan overgewicht volwassenen – Huisarts
Stappenplan voor de huisarts rond overgewicht bij volwassenen.
Stappenplan
– 1.6 MB
Filmpje – Behandelingstraject eetstoornissen bij de huisarts
Hoe ziet een behandeling eruit bij de huisarts?
Filmpje
2:56
Filmpje – Behandelplan bij purgeergedrag voor de huisarts
Hoe moet je purgeergedrag benaderen?
Filmpje
01:22
Filmpje – Botdensitometrie bij eetstoornissen voor de huisarts
Botdensitometrie: wanneer? en wat zijn de gevolgen?
Filmpje
01:37
Filmpje – Differentieeldiagnostiek bij eetstoornissen voor de huisarts
Welke differentieeldiagnostiek moet je in je achterhoofd houden?
Filmpje
00:33
Filmpje – Gevolgen van beginnend gewichtsherstel voor de huisarts
Waar op letten bij beginnend gewichtsherstel?
Filmpje
01:45
Filmpje – Hypokaliëmie bij eetstoornissen voor de huisarts
Wat moet je doen bij een hypokaliëmie?
Filmpje
01:39
Filmpje – Klinisch onderzoek bij een eetstoornis voor de huisarts
Hoe kan het klinisch onderzoek verlopen?
Filmpje
00:59
Filmpje – Relatie opbouwen en motivatie bij een eetstoornis voor de huisarts
Hoe kan je als arts een goede relatie opbouwen?
Filmpje
02:44
Filmpje – Supplementen en medicatie bij eetstoornissen voor de huisarts
Indicatoren voor supplementen en/of medicatie
Filmpje
2:46
Filmpje – Technische onderzoeken bij een eetstoornis voor de huisarts
Welke technische onderzoeken kan je doen?
Filmpje
02:24
Filmpje – Wat betekent de conventie eetstoornissen voor de huisarts?
Wat betekent de conventie eetstoornissen voor de huisarts?
Filmpje
8:12
Filmpje praten over eten en gewicht in de huisartsenpraktijk
i.k.v. e-learning gemaakt door het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw
Filmpje
18:19
Filmpje – Detectie van eetstoornissen voor de huisarts
Hoe kan de huisarts een eetstoornis detecteren?
Filmpje
03:24
Filmpje – Lichamelijke gevolgen van anorexia voor de huisarts
Lichamelijke gevolgen van anorexia (beperkte energie-inname)
Filmpje
09:58
Filmpje – Lichamelijke gevolgen van eetbuien voor de huisarts
Lichamelijke gevolgen van eetbuien
Filmpje
06:45
Filmpje – Minimaal gezond gewicht en optimaal gewicht voor de huisarts
Minimaal gezond gewicht (MGG) en optimaal gewicht (OG)
Filmpje
06:45
Filmpje – Multidisciplinair samenwerken bij eetstoornissen voor de huisarts
Waarom best multidisciplinair samenwerken?
Filmpje
02:13
Filmpje – Wegwijs op de website van Eetexpert voor de huisarts
Rondleiding op de website voor huisartsen.
Filmpje
5:06
De huisarts heeft heel wat kennis rond de lichamelijk gevolgen van eetstoornissen en kan het medisch risico mee opvolgen. Dit omvat zowel een goede diagnostiek, ernstinschatting, als medische opvolging tijdens en na de behandeling. Het stappenplan eetproblemen en eetstoornissen voor huisartsen biedt praktische handvaten.
Bij patiënten met overgewicht, helpt de EOSS(-P) je om een inschatting te maken rond de ernst en zorgnoden bij (kinderen met) overgewicht. Het stappenplan basiskennis eetstoornissen en gewichtsproblemen kinderen geeft praktische informatie rond diagnostiek en opvolging bij kinderen met overgewicht; het stappenplan overgewicht bij volwassenen voor huisartsen ondersteunt je bij de diagnostiek en opvolging van volwassenen met overgewicht.
Bij terugvalpreventie ondersteun je je patiënt om het herstel vast te houden. Je kadert periodes van herval en terugval. Je bent aandachtig voor periodes van verhoogde stress in het leven van je patiënt, die terugval kunnen triggeren, en verwijst door naar geschikte hulp wanneer extra ondersteuning nodig is. Je vindt handvatten in de verschillende stappenplannen. Verwijsadressen vind je via onze verwijshulp.
In de zorg voor personen met eetproblemen en gewichtsproblemen werk je ook samen met andere zorgverleners (psycholoog/psychiater, kinesitherapeut…) en met de context van de patiënt. Raadpleeg de verwijstool voor verwijsadressen van gespecialiseerde zorgverleners in je regio.
Datum laatste aanpassing: 18 februari 2024
Materialen waarmee je aan de slag kunt als huisarts.
Filmpje – Wat betekent de conventie eetstoornissen voor de huisarts?
Wat betekent de conventie eetstoornissen voor de huisarts?
Filmpje
8:12
Infofiche eetstoornissen in de praktijk – huisarts
Samenvattingsfiche bij de medische diagnostiek uit het stappenplan eetstoornissen voor de huisarts.
Infofiche
– 267 KB
Stappenplan eetproblemen en eetstoornissen – Huisarts
Hier vind je het stappenplan voor de huisarts rond eetstoornissen bij jongeren en volwassenen.
Stappenplan
– 1.6 MB
Flowchart eetstoornissen in de praktijk (jongeren) – huisarts
Flowchart bij stappenplan eetstoornissen voor de huisarts (voor jongeren).
Flowchart
– 329 KB
Flowchart eetstoornissen in de praktijk (volwassenen) – huisarts
Flowchart bij stappenplan eetstoornissen voor de huisarts (voor volwassenen).
Flowchart
– 327 KB
Flowchart overgewicht behandeling – huisarts
Flowchart rond de behandeling van overgewicht en obesitas.
Flowchart
– 248 KB
Stappenplan overgewicht kinderen – Huisarts
Stappenplan overgewicht kinderen – huisarts
Stappenplan
– 1.0 MB
Stappenplan overgewicht volwassenen – Huisarts
Stappenplan voor de huisarts rond overgewicht bij volwassenen.
Stappenplan
– 1.6 MB
Tekst beweging kinderen – huisarts en kinderarts
Beweging bij kinderen: handvatten voor de huis- en kinderarts
Tekst
– 298 KB
Infofiche sondevoeding – Arts – Diëtist – Verpleegkundige
Ambulante sondevoeding, handvaten voor artsen, diëtisten en verpleegkundigen.
Infofiche
– 1.0 MB
Wat is typisch per leeftijdsfase i.v.m. eetgedrag?
Het boek Groeiwijzer en bijhorende infofiche met samenvatting geeft handvaten voor elke leeftijdsgroep.
Tip: Hou rekening met de levensfase waarin iemand zich bevindt vooraleer je rode vlaggen hijst.
Meer info vind je op de infopagina Eetgedrag in ontwikkeling
Wie loopt risico om overgewicht te ontwikkelen?
Er zijn verschillende factoren die het risico op overgewicht bepalen.
Een gezonde leefstijl is meer dan ‘gezonde’ voeding eten en veel bewegen. Het gaat ook over op regelmatige tijdstippen eten, minder lang stilzitten, voldoende slapen, rust en ontspanning inbouwen, ons goed voelen in ons eigen lichaam, onze omgang met alcohol en medicatie… Bovendien zijn extremen nooit goed: té gezond, té actief…. Ontspannen omgaan met eten en bewegen is ook belangrijk om gezond te blijven.
Ook zijn er heel wat omstandigheden die het moeilijk kunnen maken om een gezonde leefstijl op te bouwen of vast te houden. Zo bepaalt onze eetstijl mee ons eetgedrag: Sommige personen voelen zich vaak angstig of verdrietig en zoeken troost in eten. Anderen voelen meer verleiding door lekkere smaken en geuren die op ons afgestuurd worden, zoals in de winkel, via reclame, op feestjes, …
Soms proberen mensen krampachtig op hun voeding te letten, en krijgen net daardoor verstoord eetgedrag en een hoger gewicht.
Meer en meer wijst men ook op het belang van de context waarin we leven: sommige personen leven in gezinnen waar dringende bezorgdheden de overhand halen op doelen rond leefstijl, bijvoorbeeld in gezinnen waar er veel stress is, door persoonlijke of economische omstandigheden. Ook onze fysieke leefomgeving kan het makkelijker maken om gezond te leven of net moeilijker. Woon je bijvoorbeeld in een groene omgeving waar je naar hartelust kan wandelen en veilig kan fietsen, of in een drukke stad?
Hoe kan ik vermijden dat ik stigmatiseer als hulpverlener?
Interventies bij hulpverleners die inzetten op empathie en kennisverhoging rond (diversiteit in) oorzaken en (beperkte) “controleerbaarheid” van gewicht, hebben een gunstige impact op destigmatisering Verder kan de EOSS(-P) kan hulpverleners ondersteunen in het kijken naar en praten over obesitas. Daarnaast zijn heel wat handvatten voor de-stigmatisering van eet- en gewichtsproblemen (en psychische problemen) te vinden in technieken binnen motiverende gesprekvoering: de patiënt benaderen als persoon in al zijn facetten en niet als “stoornis”; toestemming vragen om het gewicht te bespreken; negatieve termen zoals “dik” en “mager” vermijden; aansluiten bij de nood aan autonomie, verbondenheid en competentie van de patiënt.
De bevinding dat stigmatisering prevalent is onder hulpverleners, zelfs onder zij die veel ervaring hebben met de doelgroep, roept ons allen op om onze eigen mogelijke vooroordelen onder de loep te nemen. Stigmatisering zit ook in “kleine” dingen: modemagazines met enkel slanke modellen en stoelen met smalle armleuningen in de wachtkamer, weeg- of onderzoeksmateriaal dat niet afgestemd is op personen met obesitas, minder tijd besteden aan de consultatie, en minder alternatieve hypotheses onderzoeken bij gezondheidsklachten van personen met een gewichtsprobleem. Kleine aanpassingen kunnen een groot verschil maken in de zorgkwaliteit.
Enkele handvatten om een steunende, niet-beoordelende omgeving te scheppen:
Check ook de infofiche Niet-stigmatiserend praten over eten en gewicht voor hulpverleners.
Waarom stellen we gezondheidswinst voorop als behandeldoel bij overgewicht, eerder dan gewichtsverlies?
Meer factoren dan het huidig eet- en beweeggedrag hebben een invloed op iemands gewicht. Een persoon met overgewicht kan een gezonde leefstijl hebben (net zoals een persoon zonder overgewicht een ongezonde leefstijl kan hebben). De “maakbaarheid” van ons gewicht is beperkter dan de maatschappij ons doet geloven. Als we advies geven zonder een grondige inschatting van de factoren die een rol spelen in het ontstaan en behoud van overgewicht bij een individu, kunnen we gedrag uitlokken dat contraproductief werkt (bv. streng lijngedrag). Een gezonde leefstijl brengt een verbetering met zich mee in metabole gezondheid, ook als de behandeling niet resulteert in gewichtsverlies.
Meer info vind je in het stappenplannen per discipline:
Wat is het belang van bijsturen van medicatie na bariatrie?
Het lichaam verwerkt medicatie anders na bariatrische chirurgie. Daarom is het bijsturen van medicatie na bariatrie belangrijk.
Sommige medicatie is oplosbaar in een zure omgeving zoals de maag. Andere medicatie lost op in een basische omgeving zoals de dunne darm. Afhankelijk van het type medicatie en de aard van de ingreep zal de werkzaamheid variëren. Bij lipofiele medicatie, waarbij samen met de verminderde vetmassa na bariatrie ook de halfwaardetijd vermindert, is er risico op toxiciteit als de dosis hetzelfde blijft.
Er gebeurt veel onderzoek naar de effecten van medicatie na bariatrie:
Wanneer het lichaam de medicatie minder goed absorbeert na een malabsorptie-ingreep, geef je frequentere kleine dosissen dan langwerkende varianten.
Meer info
Info rond bariatrische heelkunde
Hoe kan een eetstoornis opgespoord worden en welk testmateriaal bestaat er?
Er zijn verschillende elementen in de detectie van eetstoornissen.
Een hulpverlener die alert wil zijn voor een eetstoornis bij een patiënt, heeft een goede kennis nodig van symptomen, en risico- en beschermende factoren. Zo kan bij een persoon die verhoogd risico loopt, of in kader van een algemeen psychiatrisch basisonderzoek, een screeningsvragenlijst afgenomen worden. De SCOFF en de ESP zijn voorbeelden van screeningsvragenlijsten.
Bij een vermoeden van een eetstoornis, zullen de verschillende domeinen van een eetstoornis in kaart gebracht worden, zoals gewichtsgeschiedenis, verstoord eet- en beweeggedrag, lichaamsbeeld, gedragingen om het gewicht onder controle te proberen houden zoals purgeergedrag en lichamelijke klachten.
Om een diagnose te stellen, is een gestructureerd klinisch interview de “gouden standaard”, zoals de SCID die de verschillende DSM-5 symptomen van een eetstoornis bevraagt. Daarnaast zijn er heel wat vragenlijsten die kunnen helpen om een beeld te vormen van de symptomen, en van andere klachten die personen met een eetstoornis kunnen hebben (denk aan angst, depressie).
Meer info
Infofiche Eetstoornissen – Signalen van een (beginnende) eetstoornis
Infofiche Eetproblemen en gewichtsproblemen – risicoprofiel
Screeningsvragenlijsten
Domeinen van een eetstoornis
Testmateriaal
Heel wat patiënten zijn bang voor opname. Wat helpt om die drempel te verminderen?
Een opname wordt vaak gezien als laatste kans of noodmaatregel. Dat is het niet. Een opname kan tijdelijk deel uitmaken van het behandeltraject.
Er kunnen momenten zijn dat een opname het meest verantwoord en minst risicovol is. Verder wordt opname niet enkel overwogen vanuit medische redenen, maar ook om de patiënt of het gezin een periode tot rust te laten komen of om de betrokkene een duwtje in de rug te geven. Onderdompelen in een ‘bad’ van behandeling kan snelle verandering geven.
Heel wat ambulante behandelaars maken vooraf afspraken rond wanneer opname aangewezen is. Dit betekent dat de patiënt en het gezin op de hoogte zijn van de redenen tot opname en mee verantwoordelijkheid dragen deze stap te zetten wanneer de situatie het vraagt.
Ook hier blijven de klassieke ingrediënten van motivatie belangrijk:
Moet een patiënt met een eetstoornis en ondergewicht eerst bijkomen voor psychotherapie kan starten?
Ernstig ondergewicht kan gepaard gaan met meer striktheid en een afgevlakte stemming. Dit kan het werken rond de oorzaken van de eetstoornis moeilijker maken in therapie.
Toch zijn psychotherapie en werken aan gewicht geen aparte stukjes. Bij de behandeling van een eetstoornis wordt zowel gewerkt rond een gezond gewicht als rond oorzaken en factoren die de eetstoornis in stand houden. Motiverend werken aan de angst voor toename in gewicht is ook een psychologisch aspect van de behandeling.
Meer info
Behandelaspecten en zorg op maat bij eetstoornissen
Wat als menstruaties niet terugkeren na een ruime periode van gewichtsherstel?
Het uitblijven van menstruaties kan verschillende redenen hebben:
Naast deze inschatting van onderhoudende factoren van het uitblijven van de menstruatie, kan de arts of gynaecoloog een hormoononderzoek uitvoeren en nagaan of er in de eierstokken enige activiteit op gang komt.
Wat zijn urgenties bij eetstoornissen?
In principe kunnen er bij elke eetstoornis urgenties optreden als er schade is aan organen, maar het meest risico is er bij ondervoeding en bij purgeergedrag. Bij ondervoeding is er een zekere mate van aanpassing vanuit het lichaam, maar wanneer die faalt kunnen verschillende orgaansystemen onder druk komen staan, ook het hart. Ook bij purgeergedrag zijn er risico’s voor het hart, vanuit een verstoorde elektrolytenbalans. Ook de purgeermethodes, en eventuele middelen die hiervoor gebruikt worden, zijn relevant. Andere ernstige risico’s bij eetstoornissen zijn onder meer (ernstige) hypoglycemie, (ernstige) dehydratatie, nierschade, schade aan de slokdarm of darmen, etc. Verder moet na een periode van ondervoeding het risico op refeeding syndroom worden ingeschat. Tot slot is het belangrijk om aandacht te hebben voor de mentale draagkracht, zowel bij de patiënt als bij de familie of omgeving. Zelfverwondend gedrag, mentale decompensatie en een verhoogd suïciderisico kunnen aanwezig zijn bij eetstoornissen.
Er zijn verschillende richtlijnen die handvatten geven om tot een risico-inschatting te komen bij eetstoornissen. De Medical Emergencies in Eating Disorders (MEED) richtlijn uit 2023 vergeleek verschillende richtlijn en brengt een samenvattend voorstel. In de verdiepende links vind je meer informatie rond risico-inschatting en ondersteunende tools, waaronder (een Vlaamse vertaling van) de MEED-tabel.
Wat is het gewichtsdoel bij een eetstoornis?
Het gewichtsdoel is niet één cijfer, en er is ook niet één juiste methode.
Intussen wordt onderscheid gemaakt tussen een Minimaal Gezond Gewicht, het gewicht dat minimaal nodig is om lichamelijk, emotioneel en cognitief herstel te ondersteunen, en een Optimaal Gewicht, waarbij het normale groeitraject zich herstelt. Het optimaal gewicht ligt dus wat hoger dan het minimaal gezond gewicht. Bovendien wordt aangeraden om geen specifiek getal te geven, maar eerder een range waarbinnen het gewichtsdoel ligt. Gewicht is namelijk sowieso onderhevig aan schommelingen (bv. hormonaal doorheen de maand, doorheen de dag), en personen met een eetstoornis kunnen zich vastpinnen op een specifiek getal. Bij jongeren in de groei moeten de gewichtsdoelen bovendien regelmatig aangepast worden. Werk in kleine stapjes toe naar het MGG en OG. Pak je communicatie stapsgewijs aan. Onmiddellijk een gewichtsdoel (MGG of OG) dat nog ver ligt van het gemeten gewicht communiceren aan de patiënt, werkt vaak contraproductief.
De gewichtsdoelen houden ook steeds rekening met wat de normale grenzen zijn van BMI (deze verschillen bij jongeren versus volwassenen), en met de BMI voor de start van de eetstoornis.
Een mogelijke berekening van MGG en OG vind je in deze fiche.
Mag iemand met een eetstoornis nog bewegen?
Beweging kan een plaats hebben in de behandeling, binnen bepaalde grenzen. Gecontroleerde en aangepaste fysieke activiteit heeft een positieve invloed op fysieke en mentale gezondheid. Bij compulsief beweeggedrag vermindert gecontroleerde beweging ook de drang om constant te bewegen, en verhoogt het de dialoog met het lichaam. Bewegingsadviezen voor personen met eetproblemen en eetstoornissen vind je in dit vormingsverslag. Daarnaast zijn er ook richtlijnen rond beweging bij eetstoornissen, en zelfs een richtlijn specifiek voor sporters met een eetstoornis. Je kan deze richtlijnen raadplegen op https://www.safeexerciseateverystage.com/sees-guidelines.
Waar vinden we informatie rond de conventie eetstoornissen voor huisartsen?
Op volgende pagina’s werd heel wat informatie samengebracht:
Volgende filmpjes en webinar kan je (her)bekijken:
Binnen de flowchart rond aanpak van eetstoornissen in de huisartsenpraktijk werden de kernpunten ook opgenomen
Hoe ziet een behandelingstraject voor eetstoornissen of obesitas eruit bij de huisarts?
Om de huisarts op weg te helpen, werden flowcharts uitgewerkt.
Bij deze flowcharts hoort telkens een uitgebreid stappenplan.
Rond eetstoornissen helpt dit filmpje je ook op weg.
Waar vind ik informatie rond gesubsidieerde psychologische hulp op maat van mijn patiënt?
Via de website www.spreekerover.be kan je een geconventioneerd psycholoog of orthopedagoog in je buurt vinden. in sommige netwerken kan je ook de problematiek aangeven waarrond je hulp zoekt. Je vindt er ook informatie rond kostprijs van de sessies, allemaal op maat van de patiënt.
Er werd een uitgebreide Vraag en antwoord sectie toegevoegd aan het Stappenplan eetstoornissen voor de huisarts, inclusief een FAQ rond de conventie eetstoornissen.
Relevante vormingen voor de huisarts.
Ben je als huisarts op zoek naar doorverwijsadressen? Als zorgverlener kan je de verwijstool voor gespecialiseerde zorg bij eet- en gewichtsproblemen raadplegen. Zit je met een vraag of ben je op zoek naar advies? Neem gerust contact op met ons.
Ben je op zoek naar hulp voor een eetprobleem? Maak je je zorgen? Contacteer ons vrijblijvend voor zorgverleners in je buurt op de verwijslijn eetproblemen.
Als zorgverlener kan je de verwijstool voor gespecialiseerde zorg bij eet- en gewichtsproblemen raadplegen. Neem contact op met ons of de provinciale zorgpunten eetstoornissen voor advies en ondersteuning bij behandeling of doorverwijzing.
Contacteer ons voor advies bij beleidswerk, wetenschappelijk onderzoek, zorgorganisatie, communicatie of persvragen. Laat je inspireren door onze handige toolbox voor mediamakers.